avoidant personality disorder - kaçıngan kişilik bozukluğu / çekingen kişilik bozukluğu
erken yetişkinlik döneminde başlayıp süreklilik gösterir. Sosyal açıdan çekiniklik, yetersizlik hissi ve olumsuz değerlendirilmeye aşırı duyarlılık içeren davranışsal/mental ve bedensel belirtiler/belirleyiciler ve bulguları şöyledir: Vaka a. insanlarla içi içe olunması gereken ortamlardan, eleştirilme, onaylanmama veya dışlanma korkusuyla uzak durur; b. sevileceğine emin olmadan insanlarla ilişki kurmak istemez; c. utanç yaşayacağı veya aptal durumuna düşeceği korkusuyla yakın ilişkilerinden kendisini çeker (restrain), çekingen davranır; d. aklı, sürekli olarak sosyal ortamlarda eleştirileceği veya dışlanacağı düşünceleriyle meşguldür; e. yetersizlik hissi nedeniyle yeni sosyal ortamlarda geri durur, kendisini ketler (inhibited); f. kendini sosyal olarak beceriksiz, itici, başkalarına kıyasla değersiz görür; g. utanca neden olabileceği düşüncesiyle kişisel riskler almak, yeni etkinliklere katılmak istemez. [Bozukluğa ilişkin belirtilerin/belirleyicilerin tam listesi ve TANI ÖLÇÜTLERİ için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Epidemiyoloji: DSM-5’in bir tarama çalışmasına dayanarak tahmin ettiği PREVALENS %2.4’tür. [Diğer bazı epidemiyolojik bulgular için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Etiyoloji: Başlıca risk faktörleri arasında psikolojik özellikler (mizaç; örn., aşırı duyarlılık, hipervijilans, zarardan kaçınma, davranışsal ketlenme, utangaçlık, nörotisizm, güvensiz bağlanma); psikososyal özellikler (ebeveynlik tarzı: örn., soğuk/mesafeli, ihmalkar, reddedici, başarıyı teşvik etmeyen, suçluluk hissi yaratan) vardır. Birinci derece akrabalarda KAÇINGAN KİŞİLİK BOZUKLUĞU bir risk faktörüdür. Sınıflandırma/Tanılama: DSM-IV-TR’de, Eksen II’nin altındaki Kişilik Bozuklukları’nda Çekingen Kişilik Bozukluğu olarak yer alır. DSM-5’te, Kişilik Bozuklukları ana tanı kategorisi, C Kümesi Kişilik Bozuklukları türünün alt türüdür (ICD-10-CM kodu: F60.6). [Ana tanı kategorisi altındaki tür (type) ve alt türlerin (subtype) kapsamlı dökümü için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Tedavi: 1. psikoterapi: Vakanın genel uyum ve uyuncunu artırmada, bozukluğun nüks olasılığını azaltmada bilişsel-davranışçı terapiler, davranışçı teknikler (örn., sistematik duyarsızlaştırma, yüzleştirme terapileri, gevşeme egzersizleri), şema odaklı bilişsel terapi, sosyal beceri eğitimi, psikodinamik psikoterapi, grup terapisi gibi destekleyici teknikler uygulanır. 2. farmakoterapi: Bozukluğa özgü bir ilaç yoktur. Eşhastalanım veya ek belirtiler varsa, bunlarla ilgili ilaç kullanılır. [Tanımlayan/açıklayan: İsveçli psikiyatr Eugen Bleuler (1911; 1857-1939)] bakınız: DSM-5 sınıflandırması karşılaştırınız: paranoid kişilik bozukluğu, şizoid kişilik bozukluğu, şizotipal kişilik bozukluğu, antisosyal kişilik bozukluğu, sınırda kişilik bozukluğu, histriyonik kişilik bozukluğu, narsisistik kişilik bozukluğu, bağımlı kişilik bozukluğu, obsesif-kompulsif kişilik bozukluğu, tanımlanmış diğer bir kişilik bozukluğu, tanımlanmamış kişilik bozukluğu