İNTERNET ORTAMINDA YAYIMLANAN İLK VE TEK PSİKOLOJİ SÖZLÜĞÜ
Nasıl Bir Gereksinimi Karşılamak İçin Hazırlandı?
Ülkemizde İngilizce eğitim-öğretim yapılan çok sayıda psikoloji bölümü bulunmakta; öğrenciler, uygulama alanlarına çıktıklarında terimlerin Türkçe karşılıkları konusunda sorun yaşamaktadırlar. Ayrıca, psikolojinin uluslararası alan yazını İngilizcedir. Bu nedenle, Türkçe eğitim yapan üniversitelerdeki öğrenciler İngilizce alan yazınını izleme; öğretim üye ve elemanları araştırma ve yayınlarında söz konusu alan yazınından yararlanma durumundadırlar.
Ulusal alan yazınımızın 2017 öncesi döneminde, İngilizce terimlerin sadece karşılıklarının verildiği bir kitap; tanımların da verildiği ancak büyük çoğunlukla uzmanlığı psikoloji olmayan çevirmenler tarafından hazırlanmış birkaç sözlük bulunmaktaydı. İngilizce terimlerin Türkçe karşılıklarını, ve ayrıca, terimlerin öz ve sağlıklı tanımlarını içeren sözlük büyük bir gereksinimdi. Prof. Dr. Sirel Karakaş, işte bu gereksinimleri karşılamak için yola çıkmış; ulusal alan yazınımıza, İngilizce psikoloji terimlerinin Türkçe karşılıklarını ve tanımlarını içeren dinamik bir kaynak eserle katkıda bulunmuştur.
“Prof. Dr. Sirel Karakaş Psikoloji Sözlüğü” Nörometrika Medikal Tıp Teknolojileri Limited Şirketinin AR-GE çalışmaları kapsamında gerçekleştirilmiştir. Sözlüğün içeriği, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları Genel Müdürlüğü; markası ise, T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Türk Patent ve Marka Kurumu’nun koruması altında bulunmaktadır.
İzleyici Profili
Sözlüğün başlangıçtaki hedef kitlesi, psikolojide lisans ya da lisansüstü eğitim-öğretim görmekte olan psikoloji öğrencileri ve psikolojinin uygulama alanlarında çalışanlardı. Ancak kapsanan alanların sayısı arttıkça, ziyaretçi grubuna, başta psikolojik danışma ve rehberlik öğrencileri ve bu alanların uygulamacıları, daha sonra da sinirbilim, biyoistatistik, psikiyatri ve, sözlüğe son eklenen terimlerle, uzmanlık alanı işletme olanlar da dahil olmuştur.
Dünyada olduğu gibi ülkemizde, psikoloji bilimine olan ilgi giderek artmakta; farklı meslek alanlarından gelen kişiler psikoloji ile ilgili yayınlar okumakta, etkinlikler izlemektedirler. Bu gibi kişiler okudukları eserlerde ya da izlediği etkinliklerde geçen psikoloji terimlerinin ne anlama geldiğini bilmek istemektedir. Psikoloji Sözlüğü, bu gibi kişiler ve söz konusu eserleri hazırlayan çevirmenler için de bir başvuru kaynağı olmuştur.
Bütün bu gelişmelerin sonucunda, sözlüğün Kasım 2021’in başındaki toplam ziyaretçi sayısı 452,477’ye, haftalık ziyaretçi sayısı ise 3373’e ulaşmıştır. Bu aylık istatistiklere, ziyaretçiler, sözlüğün internetteki ana sayfasında ulaşabilmektedir.
Gelişme Planı ve Yol Haritası
Düşünce tarihinin başlangıcından beri felsefe kapsamında var olan, yaklaşık 1,5 asırdır da bilimsel statüde varlığını sürdüren psikolojinin geniş bir terim havuzu vardır. Prof. Dr. Sirel Karakaş Psikoloji Sözlüğü’yle ilgili çalışmalara 2014 yılında başlanmıştır. Gelişme Planı doğrultusunda, ilk aşamada; psikolojinin tüm alt dallarına genel olan kavramlar, olay ve kuramlar, bilim dalları ve yöntembilimle ilgili terimler üzerinde çalışılmıştır. Bu çalışmaların tamamlanmasını takiben, Karakaş Sözlüğü, 1.000’in üstünde terimle internet kullanımına 11.08.2017 yılında açılmıştır.
İzleyen dönemde sözlüğe; bilim dalları, bilişsel psikoloji ve nöropsikoloji, nörobilim, istatistik/biyoistatistik, sosyal psikoloji, psikanaliz, ölçme araçları ve son olarak da endüstri ve örgüt psikolojisi (06. 10. 2021) terimleri dahil edilmiştir. Böylece sözlükteki terim sayısı 3404’e ulaşmıştır. Ancak sözlükteki gerçek terim sayısı bu verilenlerden çok daha yüksektir. Temelde her düzeyden öğrenci için hazırlanmış olan bu sözlükte öğretici olma, akılda tutmayı kolaylaştırma yani bilgiyi uzun-süreli belleğe atma çabası ön planda tutulmuştur. Bu doğrultuda, sözlük, ilişkili terimleri genel bir giriş terimi altında toplamıştır. Örnek: Sözlükler amnestik sendromun belirti gruplarını ayrı ayrı verir. Karakaş Psikoloji Sözlüğü’nde, aralarında retrograd anterograd, travma-sonrası, posthipnotik amneziler de olmak üzere 13 belirti grubunun hepsi genel terim olan amnestik sendrom altında verilmiştir.
Sözlüğün Gelişme Planı’ndaki yol haritası psikopatoloji terimlerinin, daha sonra da gelişim psikolojisi terimlerinin hazırlanarak sözlüğe girilmesini içermektedir.
Kullanım Özellikleri
Karakaş Psikoloji Sözlüğü, İngilizce terimler için ülkemizde kullanılmakta olan Türkçe karşılık ya da karşılıkları ve terimin sözlük formatında verilen tanım/tanımlarını standart bir biçemde sunmaktadır. Sözlükte aratılan terimle ilişkili olan diğer terimler, “BAKINIZ” ve/veya “KARŞILAŞTIRINIZ” komutları ile mavi olarak sunulmakta, tıklandığında da ilişkili terimlere ulaşılmaktadır. Böylece, ziyaretçi arattığı terim hakkında etraflı bilgi edinmektedir. Örnek: Sözlüğe “özümseme” terimi ile giren ziyaretçiye, sözlük, ilişkili terim olarak “bilişsel gelişim”e karşılaştırma terimi olarak da “uzlaştırma”ya yönlendirir. Bu süreci yinelemeli olarak gerçekleştiren ziyaretçi, sonuçta özümseme olayı hakkında çok-yönlü bilgiye ulaşır.
Karakaş Psikoloji Sözlüğü’nün amaçları arasında yazarın yeni karşılıklar önermesi ya da terimin birkaç karşılığından yazarın uygun gördüğü bir tanesini seçmesi bulunmamaktadır. Zira yeni terim önermek veya ziyaretçiyi, alanda geçmeyen ancak yazarca uygun görülen terimlere yönlendirmek, bu sözlüğün hedef kitlesi ve gereksinimleri ile uyumlu değildir. Karakaş Sözlüğü’nde durum saptaması yapılmakta; İngilizce terimin kullanılmakta olan Türkçe karşılığının verilmesi ile yetinilmektedir. Terimin birden fazla Türkçe karşılığı varsa, bunların hepsi, yazarın algıladığı kullanım sıklığı sırasında olmak üzere, sunulmaktadır. Eğitim-öğretimi İngilizce olan ve bu nedenle uygulama alanında sıkıntı yaşayan öğrenci grubunun gereksinimi, alandaki uzmanların kullandığı terimleri bilmektir; bu nedenle, sözlükte, halen kullanılmakta olan karşılıklar verilmektedir. Örneğin, İngilizce “abstinence” terimi için, gerek alan yazınında gerekse uygulama alanlarında “abstinens" terimi kullanılmaktadır. Bu nedenle terim, sözlüğe bu yazımla girmiştir. Önceki uygulamalarda, bu terim, İngilizce okunuşa göre değil Fransızca okunuşa göre verilmekteydi ve yazımı da “abstinans” olarak şekilleniyordu. Bu sözlük hazırlanırken Türkçe terimler ve yazımları konusunda ikilemde kalındığında, Türk Dil Kurumu standardı kullanılmıştır.
Günümüzde bireyler bilgiye, çok büyük bir çapta, internetten ulaşmaktır. Bu nedenle, Karakaş Psikoloji Sözlüğü’nün yayımı internet ortamında gerçekleşmektedir. Sözlük Android (örneğin Samsung) ve iOS (örneğin iPhone) tabanlı akıllı telefonlara aplikasyon olarak da indirilebilmektedir. Aylık istatistikler incelendiğinde, ziyaretçilerin daha büyük oranının sözlüğe akıllı telefonlar üzerinden erişim sağladığını ortaya koymaktadır. Bu oran yaz aylarında daha da yükselmektedir. Söz konusu teknik alt yapı, Prof. Dr. Sirel Karakaş Sözlüğü’ne, her an ve her yerde; zaman ve mekândan bağımsız olarak hızla erişilmesini sağlamıştır.
Sözlüğün teknik alt yapısı, aranılan giriş teriminin Türkçe ya da İngilizcesiyle kısıtlı değildir. Yazılım, terimi sözlüğün bütününde aramakta ve terimin geçtiği bütün yerleri göstermektedir. Örnek Broca afazisi terimi, sözlükte, yukarıda açıklanan didaktik yaklaşım nedeniyle “aphasia-afazi” giriş terimi altında yer almaktadır. Ancak ziyaretçi arama alanına “Broca afazisi” yazdığında, terimle ilgili bilgiler sadece söz konusu giriş terimi altındakilere kısıtlı olmamaktadır. Terim sözlüğün bütününde aranmakta ve ilgili bilgiler ziyaretçiye sunulmaktadır. İzlemeyi kolaylaştırma adına da, arattırılan terim boyanarak gösterilmektedir. Sözlükte 3-4 ögeden oluşan terim gruplarını da aratmak mümkündür.
Sözlüğün kâğıda baskı olarak değil de esnek bir yazılımla internet platformunda yayımlanmış olması ona benzersiz bir dinamizm de sağlamaktadır. Bu yapısı nedeniyle, sözlüğe her an yeni terimlerin eklenmesi, yeni terimlerin mevcut terimlerle “bakınız” ve “karşılaştırınız” komutlarıyla ilişkilendirilmesi, daha önceki terimlerde uyumlama, düzenleme ve güncellemelerin yapılması mümkün olmaktadır. Bütün bunlar sözlüğün giderek daha üstün standartlara ulaşmasını sağlamaktadır.
Özetle, İngilizce terimlerin Türkçe karşılıkları ve terimlerin öz ve güvenilir tanımlarını içeren Prof. Dr. Sirel Karakaş Psikoloji Terimleri Sözlüğü, internet ortamında sunulma ve akıllı telefonlara aplikasyon olarak indirilme özellikleriyle bilgiye hızla ve kolayca erişilmesini sağlayan, dinamik yapıda ilk ve tek çalışmadır.
Prof. Dr. Sirel Karakaş ve Diğer Yazarlar Hakkında
Günümüzde de sürmekte olan akademik yaşamında, hem Türkçe hem de İngilizce eğitim-öğretim yapan yükseköğretim kurumlarında çalışan; lisans ve lisansüstü dersler veren; çok sayıda lisansüstü tezin danışmanlığını yapmış olan; çok sayıda Türkçe makale, kitap bölümü ve kitap yazmış olan; Türkçe kitap, ulusal ve uluslararası kitaplarda editörlük yapan; ödülleri olan bir araştırmacı öğretim üyesiyim. Araştırmalarımı çok sayıda ulusal ve uluslararası bilimsel toplantıda sundum. Uluslararası ve ulusal hakemli dergilerde yayınlanmış olan çalışmalarıma, kitap ve kitap bölümlerime yapılmış olan atıf sayısı 7,000’in üstündedir (H-indeksi: 31).
Psikoloji terimleri ile ilgili ilk sistematik çalışmamı, Türkiye’deki ilk çağdaş psikolojiye giriş kitabının çevirisini terim birliği içinde gerçekleştirmek adına yaptım. Hacettepe Üniversitesi Psikoloji Bölümü öğretim üye ve elemanlarının Atatürk’ün 100. doğum yılına armağanı olan bu kitap (Karakaş, 1981), günümüzde 25. baskısını (2021) yapmış bulunuyor. Kitabın hazırlanması sürecinde derlenmiş olan karşılıkları bir ulusal bilimsel toplantıda sundum (Karakaş, 1984). Yazmış olduğum Türkçe kitaplarda, metinlerde geçen İngilizce terimlerin Türkçe karşılıklarını içeren bölümler koydum. Türkçe psikoloji terimlerini kullanma becerimin bir göstergesi de, Talim Terbiye Kurulu onayı ile ortaöğretim kurumlarında beş yıl süre ile Devlet Kitabı olarak okutulan Psikoloji Ders Kitabı’nın yazarı olmamdır.
Psikoloji Sözlüğündeki uzmanlık alanlarımın terimlerini, aynı uzmanlık alanlarından gelen eski öğrencilerim şimdiki çalışma arkadaşlarım Prof. Dr. Emel Erdoğan Bakar ve Doç. Dr. Elvin Doğutepe ile birlikte hazırladık. Sözlükteki yöntembilim, bilişsel psikoloji, nöropsikoloji, nörobilim ve ölçme araçları terimleri böyle ortaya çıktı.
Beyin araştırmaları yapan bir deneysel psikolog olarak çalışmalarım multidisipliner ve multiteknolojik yapıda oldu. Çok sayıda bilim alanında, bu alanların uzmanları ile makaleler yazdım, çok sayıdaki ileri araştırma tekniğini araştırmalarımda bilfiil kulandım, bunların sonuçlarını yayınladım. Multidisipliner ve multiteknolojik yaklaşımları yayına yönelik olarak bilfiil uyguluyor olmam; doğrudan alanım olmayan ancak multidisipliner ve multiteknolojik etkinliklerim dolayısıyla yakından tanıdığım terimleri, söz konusu alanların uzmanlarıyla birlikte hazırlayabilmemi sağladı. Bu doğrultuda, istatistik/biyoistatistik terimlerini biyoistatik uzmanı Dr. Öğretim Üyesi Tolga Kaskatı; psikanaliz terimlerini, bu alanda ulusal ve uluslararası üne sahip Dr. Öğretim Üyesi Nevzat Uçtum Muhtar ile hazırladım. Sözlüğe son dahil edilen endüstri ve örgüt psikolojisi terimlerini ise, lisansüstü dereceleri bu alanda olan Doç. Dr. Bülent Kılıç ve Sadi Nakiboğlu ve uzmanlık alanı işletme olan Birim Esener Karakaş ile hazırladım.
Teşekkür
Psikoloji Sözlüğü’ne yoğun programları içinde katkıda bulunanlar, unvan ve alfabetik sıralama içinde, Prof. Dr. Emel Erdoğan Bakar, Prof. Dr Hakkı Muammer Karakaş, Doç. Dr. Elvin Doğutepe, Doç. Dr. Bülent Kılıç, Dr. Öğr. Üyesi Tolga Kaskatı, Dr. Öğretim Üyesi Nevzat Uçtum Muhtar, Dr. Öğr. Üyesi Onurcan Yılmaz, Birim Esener Karakaş ve Sadi Nakiboğlu’dur. Onlara gönülden teşekkürlerimi sunuyorum.
Psikoloji alt dallarının ya da psikolojiyle ilişkili bilim alanlarının temsilcilerinden oluşan Akademik Danışma Kurulu çalışmalarımda bana yardımcı oldu. Kurulda yer almayı kabul eden ve bana danışmanlık yapan Prof. Dr. Tevfik Alıcı (bilişsel ve deneysel psikoloji), Prof. Dr. Erol Başar (biyofizik), Prof. Dr. Meral Çulha (klinik psikoloji), Prof. Dr. Hakkı Muammer Karakaş (radyoloji), Prof. Dr. Orhan Öztürk (psikiyatri), Prof. Deniz Şahin (sosyal psikoloji) ve Prof Dr. Tayfun Uzbay (psikofarmakoloji) hocalara saygılarımı ve teşekkürlerimi sunuyorum.
Psikoloji Terimleri Sözlüğü’ne hem yazar hem de Akademik Kurul üyesi olarak katkıda bulunan kişi, oğlum Prof. Dr. Hakkı Muammer Karakaş’tır. O, bir sözlük oluşturma fikrini ilk destekleyen, bu girişimin internet ortamında yer alması gerektiğini anlatan, bu çok çetin ve uzun nefesli projenin yapılabilirliği konusunda beni yüreklendiren kişidir. Bütün bunlar için sonsuz teşekkürler.
Çalışmanın internet ortamında yer alması fikrini geliştiren, bunun mimari ve teknik altyapısını oluşturan kişi, uzun yıllardır benzeri projelerde birlikte çalıştığımız Mesut Şafak Doğan’dır. Site halen onun tarafından yönetilmekte ve geliştirilmektedir. Her türlü etkinliğimize değerli katkılarda bulunan Nermin Akkaya, sözlüğün redaksiyon çalışmalarına da katkıda bulunmakta, terimlerin internet ortamına girişini gerçekleştirmekte ve tüm süreci koordine etmektedir. Onların hepsine ayrı ayrı teşekkür ediyorum.
Psikoloji terimlerin Türkçeleştirilmesini ve tanımlanmasını, psikoloji alanının ülkemizdeki işlevselliğini ve mesleki çalışmalardaki uygulanabilirliğini artırmak adına bir sorumluluk olarak gördüm. Bu sorumluluğu yerine getiriyor olmanın sevinci içindeyim. Psikoloji Sözlüğü’nü, şahsım ve bana destek olan uzman çalışma arkadaşlarım, Akademik Kurul’un değerli üyeleri ve teknik kadro adına ülkemiz psikoloji bilimi ve mesleğine armağan ediyorum.
Prof. Dr. Sirel Karakaş
Doğuş Üniversitesi Psikoloji Bölümü
Nörometrika Medikal Tıp Teknolojileri Ltd. Şti. Kurucu ve Ortağı
* Prof. Dr. Sirel Karakaş Psikoloji Terimleri Sözlüğü, Nörometrika Medikal Tıp Teknolojileri Limited Şirketinin AR-GE çalışmaları kapsamında gerçekleştirilmiştir. Bu sözlük, telif hakkı alınmış ve marka tescili yapılmış olan bir üründür.
