substance/medication-induced sexual dysfunction - maddenin/ilacın yol açtığı cinsel işlev bozukluğu
bir ilacın başlanması, dozun arttırılması veya kesilmesi sırasında ya da bir süre sonra gelişen cinsel işlev bozukluğu. Davranışsal/mental ve bedensel belirtiler/belirleyiciler ya da bulgular a. vaka cinsel açıdan etkin hale geldikten (yaşam boyu) ya da olağan bir cinsel işlevsellik evresinden (edinsel) sonra başlayabilir, b. belli uyarıcı durumundan ya da eş/partnerden bağımsız (yaygın) olarak; ya da belirli uyarıcı durumu ya da eş/partnerle (durumsal) ortaya çıkabilir, c. şiddeti açısından hafif, orta ya da ağır olabilir. [Bozukluğa ilişkin belirtilerin/belirleyicilerin tam listesi ve TANI ÖLÇÜTLERİ için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Epidemiyoloji: DSM-5’te genel nüfus için PREVALENS’in belirsiz olduğu belirtilmektedir. Antidepresan kullananlarda prevalens %25-80, antipsikotik kullananlarda yaklaşık %50 olarak verilmektedir. [Diğer bazı epidemiyolojik bulgular için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Etiyoloji: Cinsel işlev bozukluğu riskini, farklı hastalıklar için uygulanan farmakoterapi oluşturur. Bunlar arasında antihipertansifler, psikoaktif ilaçlar (örn., antidepresanlar, antipsikotikler, antikonvülzanlar/antiepileptikler), kontraseptifler, antiandrojenler (örn., siproteron asetat), steroidler, immünosupresif ilaçlar, HIV tedavisinde kullanılan ilaçlar, antihistaminikler, opioidler ve reçete edilmeyen maddeler (örn., kokain, alkol, marihuana) vardır. Sınıflandırma/Tanılama: DSM-IV-TR’de, Eksen I’in altındaki Cinsel Bozukluklar ve Cinsel Kimlik Bozuklukları/Genel Bir Tıbbi Duruma Bağlı Cinsel İşlev Bozukluğu‘nda Madde Kullanımının Yol Açtığı Cinsel İşlev Bozukluğu olarak yer alır. DSM-5’te, Cinsel İşlev Bozuklukları ana tanı kategorisinin türüdür (ICD-10-CM kodu kodu bildirilmemektedir). [Ana tanı kategorisi altındaki tür (type) ve alt türlerin (subtype) kapsamlı dökümü için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Tedavi: Farmakoterapi ağırlıklıdır. Kullanılmış olan madde ya da ilacın cinsel etkilerine yönelik olarak düzenlenir. Vakanın kullanılan ilaca uyum yapması beklenir, minimal etkin doz belirlenir, ilaç tatili yapılır, başka ilaçlara geçilir, farmakoterapötik antidot kullanılır. Reçete edilmeyen maddeler kullanıldığında MADDEYLE İLİŞKİLİ BOZUKLUKLAR’ın tedavisinde kullanılan yöntem ve teknikler uygulanır. bakınız: DSM-5 sınıflandırması, cinsel tepki döngüsü karşılaştırınız: geç boşalma, sertleşme bozukluğu, kadında orgazm bozukluğu, kadında cinsel ilgi/uyarılma bozukluğu, cinsel organlarda-pelviste ağrı/içe girme bozukluğu, erkekte düşük cinsel istek bozukluğu, erken boşalma, tanımlanmış diğer bir cinsel işlev bozukluğu, tanımlanmamış cinsel işlev bozukluğu
