non-rapid eye movement sleep arousal disorders - NREM döneminde uykudan uyanma bozuklukları / hızlı göz devinimleri uykusu dışında uykudan uyanma bozuklukları
çoğunlukla uykunun ilk döngüsündeki NREM UYKUSU sırasında görülür. Yataktan kalkma ve gezinmeyi; sağ kalma, güvenlik ya da bedensel bütünlüğe yönelik tehditkar rüya görmeyi yani uyku terörünü içerir. [Bozukluğa ilişkin belirtilerin/belirleyicilerin tam listesi ve TANI ÖLÇÜTLERİ için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Epidemiyoloji: DSM-5’teki uyurgezerlik bozukluğu için PREVALENS çocuklarda %1.0-5.0, yetişkinlerde %29.2 olarak verilmektedir. DSM-5, uyku terörü bozukluğunun genel nüfus için prevalens konusunda bilgi olmadığını belirtmektedir. Uyku terörü EPİZOD’larının sıklığı 18 aylık olanlarda %36.9, 30 aylıklarda % 19.7%, yetişkinlerde %2.2’dir. [Diğer bazı epidemiyolojik bulgular için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Etiyoloji: Genetik faktör etkili olup hastaların birinci derece akrabalarında %80 oranında görülür. Risk faktörleri arasında biyolojik/fizyolojik/sağlıkla ilgili özellikler (örn., uyku apnesi, noktürnal NÖBET, sedatif ya da hipnotik ilaç kullanımı, uyku yoksunluğu, uyku-uyanma programının aksaması, yorgunluk, yüksek ateş, fiziksel ve/veya duygusal stres) vardır. Sınıflandırma/Tanılama: DSM-IV-TR’de, Eksen I’in altındaki Uyku Bozuklukları/Primer Uyku Bozuklukları/Parasomnialar’da Uyurgezerlik Bozukluğu, ayrıca, Uykuda Korku Bozukluğu olarak yer alır. DSM-5’te, Uyku-Uyanıklık Bozuklukları ana tanı kategorisi, Parasomnialar türünün alt türüdür (ICD-10-CM kodu alt türler için bildirilmektedir). [Ana tanı kategorisi altındaki tür (type) ve alt türlerin (subtype) kapsamlı dökümü için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] DSM-5’teki Alt Türler: a. uyurgezerlik (sleepwalking) (ICD-10-CM kodu: F51.3): Uyku sırasında yataktan yinelemeli olarak kalkma ve gezinme, boş ve dik dik bakan yüz ifadesi, başkalarının kendisiyle iletişim kurma çabalarına tepkisiz kalma, çok güç uyandırılabilmeyi içerir. b. uyku terörü (sleep terror) (ICD-10-CM kodu: F51.4): Bir çığlıkla başlar. Büyük bir korku ve panik hissi içinde birden uyanmayı, başkalarınca rahatlatılma çabalarına tepkisiz kalmayı, otonom sinir sisteminin sempatik bölümünün aktivasyonuyla ilgili GENEL UYARILMIŞLIK HALİ belirtilerini (örn., MİDRİYAZİS, taşikardi, hızlı soluk alıp verme, terleme) içerir. Tedavi: 1. farmakoterapi: Sedatif, hipnotik ya da anksiyolotik (benzodiazepinler: örn., alprazolam, chlordiazepoxide, clonazepam, diazepam), antidepresanlar grubundan trisiklik antidepresanlar (örn., imipramine, desipramine, amitriptyline, chlorpyramine), seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRIs; örn., citalopram, fluoxetine, paroxetin, sertraline, fluvoxamine), antiepileptikler (carbamazepine) ve diğer ilaçlar (örn., melatonin) kullanılır. 2. vakanın güvenliğine ilişkin önemler: Tetikleyici faktörlerin önlenmesi ve vakanın atak sırasındaki güvenliğinin sağlanmasına yönelik uygulamaları (örn., yaralanmaya neden olabilecek cisimlerin vakanın uyuduğu ortamdan uzaklaştırılması, pencere ve kapıların kilitli tutulması, tehlike yaratabilecek nesnelerin vakanın çevresinden uzaklaştırılması, zeminin yumuşak bir madde ile kaplanması, atak saatleri bilinen vakalar için programlanmış uyandırma) içerir. 3. psikoterapi: Bilişsel-davranışçı terapiler uygulanır. bakınız: DSM-5 sınıflandırması karşılaştırınız: kâbus bozukluğu, REM uykusu davranış bozukluğu, huzursuz bacaklar sendromu, maddenin/ilacın yol açtığı uyku bozukluğu, tanımlanmış diğer bir insomnia bozukluğu, tanımlanmamış insomnia bozukluğu, tanımlanmış diğer bir hipersomnia bozukluğu, tanımlanmamış hipersomnia bozukluğu, tanımlanmış diğer bir uyku-uyanıklık bozukluğu, tanımlanmamış uyku-uyanıklık bozukluğu
