substance/medication-induced sleep disorder - maddenin/ilacın yol açtığı uyku bozukluğu
alkol ya da madde kullanımı sonrasında veya alkol ya da madde intoksikasyonu ya da yoksunluğu sırasında (ya da sonraki bir ay içerisinde) ortaya çıkan belirgin ve ağır uyku bozukluğu. Davranışsal/mental ve bedensel belirtiler/belirleyiciler ya da bulgular insomnia, HİPERSOMNİA BOZUKLUĞU ve PARASOMNİA ile ilgili olabileceği gibi bunların bir karması şeklinde de olabilir. [Bozukluğa ilişkin belirtilerin/belirleyicilerin tam listesi ve TANI ÖLÇÜTLERİ için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Epidemiyoloji: DSM-5’te genel nüfus için PREVALENS konusunda bilgi verilmemektedir. [Diğer bazı epidemiyolojik bulgular için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Etiyoloji: Bozukluğu madde intoksikasyon ya da yoksunluğu başlatır. Genetik ve psikolojik faktörler etkilidir. Bozukluk için risk faktörleri arasında demografik özellikler (örn., 60 yaş ve üzerinde olma); biyolojik/fizyolojik/ sağlıkla ilgili özellikler (örn., sigara, alkol, kafein, esrar, opioid, hipnotik, anksiyolitik, stimülan kullanma); tedavide kullanılan bazı ilaç türleri (örn., adrenerjik, dopaminerjik, kolinerjik, serotonerjik agonist ve antagonistler, antihistaminikler, kortikosteroidler); vaka ya da ailesindeki hastalık ve bozukluklar (örn., uyku bozukluğu, nörobilişsel bozukluklar, demans, depresyon, kaygı) vardır. Sınıflandırma/Tanılama: DSM-IV-TR’de, Eksen I’in altındaki Uyku Bozuklukları/Diğer Uyku Bozuklukları‘nda Madde Kullanımın Yol Açtığı Uyku Bozukluğu olarak yer alır. DSM-5’te, Uyku-Uyanıklık Bozuklukları ana tanı kategorisinin alt türüdür (ICD-10-CM kodu bildirilmemektedir). [Ana tanı kategorisi altındaki tür (type) ve alt türlerin (subtype) kapsamlı dökümü için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Tedavi: Psikoterapi ağırlıklıdır. Bilişsel-davranışçı terapiler uygulanır. bakınız: DSM-5 sınıflandırması karşılaştırınız: NREM döneminde uykudan uyanma bozuklukları, kâbus bozukluğu, REM uykusu davranış bozukluğu, huzursuz bacaklar sendromu, tanımlanmış diğer bir insomnia bozukluğu, tanımlanmamış insomnia bozukluğu, tanımlanmış diğer bir hipersomnia bozukluğu, tanımlanmamış hipersomnia bozukluğu, tanımlanmış diğer bir uyku-uyanıklık bozukluğu, tanımlanmamış uyku-uyanıklık bozukluğu
