narcolepsy - narkolepsi
uyanıklık durumunda ani olarak ortaya çıkan, yineleyen, baskılanamayan uyku atakları ya da kestirme (kısa gündüz uykusu) EPİZOD’larını içerir. Uyku uyanıklık geçişlerinde UYKU PARALİZİSİ, HİPNOGOJİK HALÜSİNASYON ve HİPNOPOMPİK HALÜSİNASYON da bulunabilir. [Bozukluğa ilişkin belirtilerin/belirleyicilerin tam listesi ve TANI ÖLÇÜTLERİ için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Epidemiyoloji: DSM-5’te genel nüfus için PREVALENS %.02-.04’tür. [Diğer bazı epidemiyolojik bulgular için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Etiyoloji: Genetik, psikolojik ve çevresel faktörler etkilidir. Tek yumurta ikizlerinde görülme oranı %25-32’dir. Vakaların birinci derece akrabalarındaki risk, genel nüfusa göre 10-40 kat fazladır. Risk faktörleri arasında psikiyatrik bozukluklar (örn., uyurgezerlik, REM uykusu bozukluğu, bruksizm); biyolojik/fizyolojik/sağlıkla ilgili özellikler (örn., otoimmün süreci tetikleyen enfeksiyonlar, kafa travması, serebrovasküler infarkt, kanama) vardır. Sınıflandırma/Tanılama: DSM-IV-TR’de, Eksen I’in altındaki Uyku Bozuklukları/Primer Uyku Bozuklukları/Dissomnialar’da Narkolepsi olarak yer alır. DSM-5’te, de Uyku-Uyanıklık Bozuklukları ana tanı kategorisinde altında yer alan tür (ICD-10-CM kodu alt türler için bildirilmektedir). [Ana tanı kategorisi altındaki tür (type) ve alt türlerin (subtype) kapsamlı dökümü için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] DSM-5’teki Alt Türler: a. katapleksi olmadan, ancak HİPOKRETİN eksikliği ile birlikte narkolepsi (ICD-10-CM kodu: G47.419), b. katapleksi ile giden, ancak hipokretin eksikliği olmadan narkolepsi (ICD-10-CM kodu: G47.411), c. otozomal baskın serebellar ataksi, sağırlık ve narkolepsi (ICD-10-CM kodu: G47.419), d. otozomal baskın obezite, tip 2 diyabet ve narkolepsi (ICD-10-CM kodu: G47.419), e. başka bir sağlık durumuna ikincil narkolepsi (ICD-10-CM kodu: G47.429). Tedavi: 1. farmakoterapi: Stimülanlar (örn., cafeine, ephedrine, pemoline, mazindole, modafinil, amfetaminler: örn., methylphenidate, dextroamphetamine, lisdexamphetamine), antidepresanlar grubundan seçici serotonin gerialım inhibitörleri (SSRIs; örn., fluoxetine, fluvoxamine), trisiklik antidepresanlar (örn., imipramine, desipramine, amitriptyline, chlorpyramine) ve sedatif, hipnotik ya da anksiyolotik (non-benzodiazepinler: örn., zolpidem, zopiklone ve zaleplon) kullanılır. 2. uyku hijyenine yönelik uygulamalar (örn., düzenli egzersiz yapma, akşam yemeğinin geç saatte ve ağır olmaması, çevre koşullarının düzenlenmesi, sabah uyanınca yataktan oyalanmadan kalkma, gündüz uyumama, sabah hep aynı saatte kalkma, uyumak için çabalamama) önerilir. 3. psikoterapi: Bilişsel-davranışçı terapiler uygulanır. [Tanımlayan/açıklayan: Alman psikiyatr Carl Friedrich Otto Westphal (1877; 1833-1890), tanımlayıp (1880) adlandıran (1916) Fransız tıp doktoru Jean-Baptiste-Édouard Gélineau (1828-1906)] bakınız: DSM-5 sınıflandırması karşılaştırınız: insomnia bozukluğu, hipersomnia bozukluğu, solunumla ilişkili uyku bozuklukları, parasomnialar
