insomnia disorder - insomnia bozukluğu / uykusuzluk bozukluğu

uykuyu başlatma ve sürdürmeyi; uykunun süresi, yoğunluğu ve niteliğinde bozulmayı; gün içi etkinlik düzeyinde azalmayı içeren uyku bozukluğu. Söz konusu bozukluk başka bir ruhsal bozukluk, sağlık durumu ya da uyku bozukluğu ile birlikte bulunabilir. [Bozukluğa ilişkin belirtilerin/belirleyicilerin tam listesi ve TANI ÖLÇÜTLERİ için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Epidemiyoloji: Uyku bozuklukları arasında PREVALENS değeri en yüksek olanıdır. DSM-5’e göre yetişkinlerin 1/3’ünde insomnia belirtileri vardır. Vakalardan %10-15’inde uyanıklıkta sorunlara yol açan, %6-10’unda insomnia tanısına yol açan belirtiler vardır. Kadınlardaki bozukluğun erkeklerdekine oranı 1.44/1’dir. [Diğer bazı epidemiyolojik bulgular için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Etiyoloji: Genetik, biyolojik, psikolojik ve çevresel faktörleri etkilidir. Risk faktörleri arasında demografik özellikler (örn., kadın olma, 65 yaş ve üstünde olma); biyolojik/fizyolojik/sağlıkla ilgili özellikler (örn., ilaç, alkol ya da madde kullanma; mide-bağırsak, kas-iskelet, solunum sistemlerinde bozukluklar); psikiyatrik bozukluklar (örn., depresyon, bipolar bozukluk) vardır. Sınıflandırma/Tanılama: DSM-IV-TR’de, Eksen I’in altındaki Uyku Bozuklukları/Primer Uyku Bozuklukları/Dissomnialar’da Primer İnsomnia olarak yer alır. DSM-5’te de Uyku-Uyanıklık Bozuklukları ana tanı kategorisinin türüdür (ICD-10-CM kodu: G47.00). [Ana tanı kategorisi altındaki tür (type) ve alt türlerin (subtype) kapsamlı dökümü için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Tedavi: 1. farmakoterapi: Sedatif, hipnotik ya da anksiyolitik (benzodiazepinler: örn., alprazolam, chlordiazepoxide, clonazepam; non-benzodiazepinler: örn., zolpidem, zopiklone ve zaleplon), antidepresanlar grubundan tetrasiklik antidepresanlar (örn., mirtazapine), serotonin reseptör antagonist ve geri alım inhibitörleri (SARIs; trazodone) ve diğer ilaçlar (örn., antihistaminikler, melatonin) kullanılır. 2. uyku hijyenine yönelik uygulamalar (örn., düzenli egzersiz yapma, akşam yemeğinin geç saatte ve ağır olmaması, özellikle akşamları kafein ve/veya alkol kullanılmaması, çevre koşullarının düzenlenmesi, sabah uyanınca yataktan oyalanmadan kalkma, gündüz uyumama, sabah hep aynı saatte kalkma, uyumak için çabalamama) önerilir.3. psikoterapi: Bilişsel-davranışçı terapiler uygulanır. [Tanımlayan/açıklayan: Alman tıp doktoru Johann Christian August Heinroth (1818; 1773-1843)] bakınız: DSM-5 sınıflandırması karşılaştırınız: hipersomnia bozukluğu, narkolepsi, solunumla ilişkili uyku bozuklukları, parasomnialar