other (or unknown) substance use disorder - diğer (ya da bilinmeyen) bir madde kullanım bozukluğu
diğer (ya da bilinmeyen) bir maddenin fiziksel ve/veya psikolojik etkilerine karşı yoğun duyarlık (SENSİTİVİTY) gelişmesi, maddeyi elde etmeye ve kullanmaya yönelik yoğun arzu ve gereksinim duyulması; maddeye kompulsif bir şekilde erişmeye çalışma ve onu kullanma; maddenin kullanımını sınırlandıramama, maddeye erişim engellendiğinde olumsuz duygular sergileme; maddeye bağlı davranışsal/mental ve bedensel sıkıntılar yaşama, işlevsellik alanlarında (örn., sosyal, mesleki, medeni, okul) sorunlarla karşılaşma. Maddenin uzun süre ve/veya alışılmışın dışında kullanılması durumunda bazı sonuçlar söz konusu olur: a. maddeye farmakolojik anlamda DUYARLILAŞMA oluşabilir (artan etkililik; daha önce etkili olmayan miktar etkili hale gelir, başlangıçtakinden daha güçlü tepkiler ortaya çıkar), b. maddeye TOLERANS gelişebilir (azalan etkililik; daha önceki miktarla elde edilen etki belirgin şekilde azalır, aynı etkiyi elde etmek için miktarın artırılması gerekir), c. madde bırakıldığında YOKSUNLUK SENDROMU oluşur. [Bozukluğa ilişkin belirtilerin/belirleyicilerin tam listesi ve TANI ÖLÇÜTLERİ için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Epidemiyoloji: Çok kısıtlı sayıda veriden hareketle yapılan DSM-5 kestirimine göre, PREVALENS, bütün diğer maddeler için olandan daha düşüktür. [Diğer bazı epidemiyolojik bulgular için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Etiyoloji: Risk faktörleri arasında demografik özellikler (örn., düşük sosyoekonomik düzey); psikososyal özellikler (örn., madde kullanan akran grubu içinde olma, maddeye erişim ve onu elde etme kolaylığı, parçalanmış aile yapısı, ebeveynlerden birinin ölümü, ebeveyn destek ve denetiminde yetersizlik, anne ve baba tarafından uygulanan disiplinde tutarsızlık); psikiyatrik bozukluklar (örn., madde kullanım bozukluğu, depresyon, bipolar bozukluk, şizofreni, antisosyal kişilik bozukluğu, dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu) vardır. Sınıflandırma/Tanılama: DSM-IV-TR’de, Madde Kullanımı ile İlişkili Bozukluklar/Diğer (ya da Bilinmeyen) Bir Madde Kullanımı ile İlişkili Bozukluklar/ Diğer (ya da Bilinmeyen) Bir Madde Kullanım Bozuklukları’nda Diğer (ya da Bilinmeyen) Bir Madde Bağımlılığı ve Diğer (ya da Bilinmeyen) Bir Madde Kötüye kullanımı olarak yer alır. DSM-5’te, Maddeyle İlişkili Bozukluklar ve Bağımlılık Bozuklukları ana tanı kategorisi, Maddeyle İlişkili Bozukluklar/ Diğer (ya da Bilinmeyen) Bir Maddeyle İlişkili Bozukluklar türünün alt türüdür (ICD-10-CM kodu alt türler için bildirilmektedir). [Ana tanı kategorisi altındaki tür (type) ve alt türlerin (subtype) kapsamlı dökümü için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] DSM-5’teki Alt Türler: şiddeti açısından a. hafif: İki ya da üç belirtinin olması (ICD-10-CM kodu: F19.10), b. orta derecede: Dört ya da beş belirtinin olması (ICD-10-CM kodu: F19.20), c. ağır: Altı ya da daha fazla belirtinin olması (ICD-10-CM kodu: F19.20). Tedavi: Psikoterapi ağırlıklıdır. Bilişsel-davranışçı terapiler; vakanın genel uyum ve uyuncunu artırmada motivasyon artırma terapisi gibi destekleyici teknikler uygulanır. bakınız: DSM-5 sınıflandırması karşılaştırınız: diğer (ya da bilinmeyen) bir madde intoksikasyonu, diğer (ya da bilinmeyen) bir madde yoksunluğu, tanımlanmamış diğer (ya da bilinmeyen) bir maddeyle ilişkili bozukluk
