opioid use disorder - opiyat kullanım bozukluğu
opiyatın fiziksel ve/veya psikolojik etkilerine karşı yoğun duyarlık (SENSİTİVİTY) gelişmesi, maddeyi elde etmeye ve kullanmaya yönelik yoğun arzu ve gereksinim duyulması; maddeye kompulsif bir şekilde erişmeye çalışma ve onu kullanma; maddenin kullanımını sınırlandıramama, maddeye erişim engellendiğinde olumsuz duygular sergileme; maddeye bağlı davranışsal/mental ve bedensel sıkıntılar yaşama, işlevsellik alanlarında (örn., sosyal, mesleki, medeni, okul) sorunlarla karşılaşma. Maddenin uzun süre ve/veya alışılmışın dışında kullanılması durumunda bazı sonuçlar söz konusu olur: a. maddeye farmakolojik anlamda DUYARLILAŞMA oluşabilir (artan etkililik; daha önce etkili olmayan miktar etkili hale gelir, başlangıçtakinden daha güçlü tepkiler ortaya çıkar), b. maddeye TOLERANS gelişebilir (azalan etkililik; daha önceki miktarla elde edilen etki belirgin şekilde azalır, aynı etkiyi elde etmek için miktarın artırılması gerekir), c. madde bırakıldığında YOKSUNLUK SENDROMU oluşur. [Bozukluğa ilişkin belirtilerin/belirleyicilerin tam listesi ve TANI ÖLÇÜTLERİ için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Epidemiyoloji: DSM-5’te 18 yaş ve üstü yetişkinler için PREVALENS %0.37 olarak verilmektedir. Bozukluğun erkeklerdeki oranı kadınlardakine göre daha yüksektir (sırasıyla, %0.49 ve %0.26). [Diğer bazı epidemiyolojik bulgular için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Etiyoloji: Biyolojik, psikolojik ve çevresel faktörler etkilidir. Risk faktörleri arasında demografik özellikler (örn., 12-17 yaş aralığında olma, düşük sosyoekonomik düzey, düşük okul başarısı, okulu terk etmiş olma); psikososyal özellikler (örn., maddeye erişim ve onu elde etme kolaylığı, madde kullanan akran grubu içinde olma, parçalanmış aile yapısı, ebeveynlerden birinin ölümü, ebeveyn destek ve denetiminde yetersizlik, anne ve baba tarafından uygulanan disiplinde tutarsızlık, suç geçmişi ve/veya hapishane yaşantısı, işsizlik); psikiyatrik bozukluklar (örn., depresyon, intihar girişimi); psikolojik sorunlar (antisosyal tutum ve davranışlar) vardır. Sınıflandırma/Tanılama: DSM-IV-TR’de, Eksen I’in altındaki Madde Kullanımı ile İlişkili Bozukluklar/Opiyatla İlişkili Bozukluklar/Opiyat Kullanım Bozuklukları’nda Opiyat Bağımlılığı ve Opiyat Kötüye kullanımı olarak yer alır. DSM-5’te, Maddeyle İlişkili Bozukluklar ve Bağımlılık Bozuklukları ana tanı kategorisi, Maddeyle İlişkili Bozukluklar/Opiyatla İlişkili Bozukluklar türünün alt türüdür (ICD-10-CM kodu alt türler için bildirilmektedir). [Ana tanı kategorisi altındaki tür (type) ve alt türlerin (subtype) kapsamlı dökümü için DSM-5’ e (Köroğlu, 2014) bakınız.] DSM-5’teki Alt Türler: şiddeti açısından a. hafif: İki üç belirtinin olması (ICD-10-CM kodu: F11.10), b. orta derecede: Dört beş belirtinin olması (ICD-10-CM kodu: F11.20), c. ağır: Altı ya da daha çok belirtinin olması (ICD-10-CM kodu: F11.20). Tedavi: 1. farmakoterapi: Vakanın maddeden arındırılması, yoksunluk belirtilerinin azaltılması ve nüksün önlenmesine yönelik opioid agonistleri (örn., methadone, buprenorfin) ya da opioid antagonistleri (örn., naloxone, naltrexone) ve atipik antipsikotikler (örn., risperidone, quetiapine, olanzapine) kullanılır. 2. psikoterapi: Bilişsel-davranışçı terapiler; vakanın genel uyum ve uyuncunu artırmada motivasyon artırma terapisi ve acil durum yönetimi gibi destekleyici teknikler uygulanır. bakınız: DSM-5 sınıflandırması karşılaştırınız: opiyat intoksikasyonu, opiyat yoksunluğu, tanımlanmamış opiyatla ilişkili bozukluk
