inhalant use disorder - uçucu kullanım bozukluğu
uçucu maddenin fiziksel ve/veya psikolojik etkilerine karşı yoğun duyarlık (SENSİTİVİTY) gelişmesi, maddeyi elde etmeye ve kullanmaya yönelik yoğun arzu ve gereksinim duyulması; maddeye kompulsif bir şekilde erişmeye çalışma ve onu kullanma; maddenin kullanımını sınırlandıramama, maddeye erişim engellendiğinde olumsuz duygular sergileme; maddeye bağlı davranışsal/mental ve bedensel sıkıntılar yaşama, işlevsellik alanlarında (örn., sosyal, mesleki, medeni, okul) sorunlarla karşılaşma. Maddenin uzun süre ve/veya alışılmışın dışında kullanılması durumunda bazı sonuçlar söz konusu olur: a. maddeye farmakolojik anlamda DUYARLILAŞMA oluşabilir (artan etkililik; daha önce etkili olmayan miktar etkili hale gelir, başlangıçtakinden daha güçlü tepkiler ortaya çıkar), b. maddeye TOLERANS gelişebilir (azalan etkililik; daha önceki miktarla elde edilen etki belirgin şekilde azalır, aynı etkiyi elde etmek için miktarın artırılması gerekir), c. madde bırakıldığında YOKSUNLUK SENDROMU oluşur.[Bozukluğa ilişkin belirtilerin tam listesi ve TANI ÖLÇÜTLERİ için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Epidemiyoloji: DSM-5’te PREVALENS’ler 12-17 yaş grubu için %0.40, 18-29 yaş grubu için %0.10, 18 yaş ve üstü için %0.02 olarak verilmektedir. [Diğer bazı epidemiyolojik bulgular için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Etiyoloji: Biyolojik, psikolojik ve çevresel faktörler etkilidir. Risk faktörleri arasında demografik özellikler (örn., 12-17 yaş aralığında olma, düşük okul başarısı, okulu terk etmiş olma); psikososyal özellikler (örn., düşük sosyoekonomik düzey, maddeye erişim ve onu elde etme kolaylığı, madde kullanan akran grubu içinde olma, parçalanmış aile yapısı, ebeveynlerden birinin ölümü, ebeveyn destek ve denetiminde yetersizlik, anne ve baba tarafından uygulanan disiplinde tutarsızlık, işsizlik); psikiyatrik bozukluklar (örn., depresyon, intihar girişimi, antisosyal tutum ve davranışlar); psikolojik özellikler (örn., suç geçmişi ve/veya hapishane yaşantısı) vardır. Sınıflandırma/Tanılama: DSM-IV-TR’de, Eksen I’in altındaki Madde Kullanımı ile İlişkili Bozukluklar/İnhalanla İlişkili Bozukluklar/İnhalan Kullanım Bozuklukları’nda İnhalan Bağımlılığı ve İnhalan Kötüteye kullanımı olarak yer alır. DSM-5’te, Maddeyle İlişkili Bozukluklar ve Bağımlılık Bozuklukları ana tanı kategorisi, Maddeyle İlişkili Bozukluklar/Uçucuyla İlişkili Bozukluklar türünün alt türüdür (ICD-10-CM kodu alt türler için bildirilmektedir). [Ana tanı kategorisi altındaki tür (type) ve alt türlerin (subtype) kapsamlı dökümü için DSM-5’ e (Köroğlu, 2014) bakınız.] DSM-5’teki Alt Türler: şiddeti açısından a. hafif (ICD-10-CM kodu: F18.10), b. orta derecede (ICD-10-CM kodu: F18.20), c. ağır (ICD-10-CM kodu: F18.20). Tedavi: 1. farmakoterapi: Antikonvülsanlar/antiepileptikler (örn., carbamazepine), tipik ve atipik antipsikotikler (örn., haloperidol, risperidone, droperidol) kullanılır. 2. psikoterapi: Bilişsel-davranışçı terapiler; vakanın genel uyum ve uyuncunu artırmada motivasyon artırma terapisi, koşullar uygun olduğunda, istendik davranışların pekiştirilmesini içeren bağıllık yönetimi (contingency management) gibi destekleyici teknikler uygulanır. bakınız: DSM-5 sınıflandırması karşılaştırınız: uçucu kullanım bozukluğu, uçucu intoksikasyonu, tanımlanmamış uçucuyla ilişkili bozukluk
