inhalant intoxication - uçucu intoksikasyonu / uçucu esrikliği

uçucunun aşırı miktarlar ve/veya uzun süreler kullanımı sırasında ya da kullanımdan kısa süre sonra ortaya çıkan davranışsal/mental ve bedensel belirtiler/belirleyiciler ve bulguları içerir. Bunlar psikiyatrik bozukluklar (örn., saldırganlık, apati, öfori) ve nörolojik hastalık ve bozukluklar (örn., baş dönmesi, nistagmus, koordinasyon bozukluğu, geveleyerek konuşma, ayakta düzgün bir şekilde duramama, letarji, reflekslerde zayıflama, psikomotor yavaşlama, titreme, genel kas güçsüzlüğü, görme bulanıklığı ya da çift görme, stupor, koma) ile ilgilidir. [Bozukluğa ilişkin belirtilerin/belirleyicilerin tam listesi ve TANI ÖLÇÜTLERİ için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Epidemiyoloji: DSM-5’te PREVALENS konusunda bilgi olmadığı, ancak uçucu kullanım bozukluğu olanların yaşamlarında bir zaman intoksikasyon durumuna girdikleri belirtilmektedir. [Diğer bazı epidemiyolojik bulgular için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Etiyoloji: Biyolojik, psikolojik ve çevresel faktörler etkilidir. Risk faktörleri arasında demografik özellikler (örn., 12-17 yaş aralığında olma, düşük sosyoekonomik düzey, düşük okul başarısı, okulu terk etmiş olma); psikososyal özellikler (örn., parçalanmış aile yapısı, ebeveynlerden birinin ölümü, ebeveyn destek ve denetiminde yetersizlik, anne ve baba tarafından uygulanan disiplinde tutarsızlık, maddeye erişim ve onu elde etme kolaylığı, madde kullanan akran grubu içinde olma, suç geçmişi ve/veya hapishane yaşantısı, işsizlik); psikiyatrik bozukluklar (örn., depresyon, intihar girişimi), psikolojik (örn., antisosyal tutum ve davranışlar) vardır. Sınıflandırma/Tanılama: DSM-IV-TR’de, Eksen I’in altındaki Madde Kullanımı ile İlişkili Bozukluklar/İnhalanla İlişkili Bozukluklar/İnhalanın Yol Açtığı Bozukluklar’da İnhalan Entoksikasyonu olarak yer alır. DSM-5’te, Maddeyle İlişkili Bozukluklar ve Bağımlılık Bozuklukları ana tanı kategorisi, Maddeyle İlişkili Bozukluklar/Uçucuyla İlişkili Bozukluklar türünün alt türüdür (ICD-10-CM kodu alt türler için bildirilmektedir). [Ana tanı kategorisi altındaki tür (type) ve alt türlerin (subtype) kapsamlı dökümü için DSM-5’ e (Köroğlu, 2014) bakınız.] DSM-5’teki Alt Türler: şiddeti açısından a. hafif uçucu madde kullanım bozukluğu eştanısı (ICD-10-CM kodu: F18.129), b. orta derecede ya da ağır uçucu madde kullanım bozukluğu eştanısı (ICD-10-CM kodu: F18.229), c. uçucu madde kullanım bozukluğu eştanısı bulunmamakta (ICD-10-CM kodu: F18.929). Tedavi: 1. tıbbi önlem ve müdahaleler: İntoksikasyon durumundaki vaka uyanıksa, koruyucu ve destekleyici yaklaşımlar uygulanır. Ağır intoksikasyon durumunda, solunumun baskılanması sonucu ölümü engellemeye yönelik tıbbi müdahalelerde bulunulur (örn., ventilasyon, aspirasyon, sıvı-elektrolit dengesinin düzenlenmesi). 2. farmakoterapi: Atipik antipsikotikler (örn., clozapine, quetiapine, olanzapine) ve diğer ilaçlar (örn., damar içi glukoz solüsyonu, polivitaminler, folat) kullanılır. 3. psikoterapi: Bilişsel-davranışçı terapiler; vakanın genel uyum ve uyuncunu artırmada motivasyon artırma terapisi; koşullar uygun olduğunda, istendik davranışların pekiştirilmesini içeren bağıllık yönetimi (contingency management) gibi destekleyici teknikler uygulanır.   bakınız: DSM-5 sınıflandırması karşılaştırınız: uçucu kullanım bozukluğu, tanımlanmamış uçucuyla ilişkili bozukluk