phencyclidine intoxication - fensiklidin intoksikasyonu / fensiklidin esrikliği
fensiklidinin aşırı miktarlar ve/veya uzun süreler kullanımı sırasında ya da kullanımdan kısa süre sonra ortaya çıkan davranışsal/mental ve bedensel belirtiler/belirleyiciler ve bulguları içerir. Bunlar otonom sinir sistemi bozuklukları (örn., yüksek tansiyon ya da taşikardi), nörolojik hastalık ve bozukluklar (örn., uyuşma ya da ağrıya duyarlıkta azalma, hiperakuzi, ataksi, dizartri, kaslarda sertlik, katılma, koma) ve psikolojik sorunlar (örn., saldırganlık, dürtüsellik, öngörülemezlik, psikomotor ajitasyon, yargılama bozukluğu) ile ilgilidir. [Bozukluğa ilişkin belirtilerin/belirleyicilerin tam listesi ve TANI ÖLÇÜTLERİ için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Epidemiyoloji: DSM-5’te PREVALENS, fensiklidin kullanım bozukluğu olanların oranına (yaklaşık %2.5) denk olarak verilmektedir. [Diğer bazı epidemiyolojik bulgular için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Etiyoloji: Biyolojik, psikolojik ve çevresel faktörler etkilidir. Risk faktörleri arasında demografik özelikler (örn., 12-17 yaş aralığında olma, düşük okul başarısı, okulu terk etmiş olma, bekar olma, işsizlik); psikososyal özellikler (örn., maddeye erişim ve onu elde etme kolaylığı, alkol ve/veya madde kullanan akran grubu içinde olma, parçalanmış aile, ebeveynlerden birinin ölümü; ebeveyn desteğinde yetersizlik, anne ve baba tarafından uygulanan disiplinde tutarsızlık); psikiyatrik bozukluklar (örn., kaygı bozukluğu, depresyon, dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu, davranım bozukluğu) vardır. Sınıflandırma/Tanılama: DSM-IV-TR’de, Eksen I’in altındaki Madde Kullanımı ile İlişkili Bozukluklar/Fensiklidin (ya da Fensiklidin Benzeri Maddelerle) İlişkili Bozukluklar/ Fensiklidin Yol Açtığı Bozukluklar’da Fensiklidin Entoksikasyonu olarak yer alır. DSM-5’te, Maddeyle İlişkili Bozukluklar ve Bağımlılık Bozuklukları ana tanı kategorisi, Maddeyle İlişkili Bozukluklar/Halüsinojenle İlişkili Bozukluklar türünün alt türüdür (ICD-10-CM kodu alt türler için bildirilmektedir). [Ana tanı kategorisi altındaki tür (type) ve alt türlerin (subtype) kapsamlı dökümü için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] DSM-5’teki Alt Türler: şiddeti açısından a. hafif fensiklidin kullanım bozukluğu eştanısı (ICD-10-CM kodu: F16.129), b. orta derecede ya da ağır fensiklidin kullanım bozukluğu eştanısı (ICD-10-CM kodu: F16.229), c. fensiklidin kullanım bozukluğu eştanısı bulunmamakta (ICD-10-CM kodu: F16. 929). Tedavi: 1. farmakoterapi: Sedatif, hipnotik ya da anksiyolitik (benzodiazepinler: örn., diazepam, lorazepam) ve tipik antipsikotikler (örn., haloperidol, droperidol, chlorpromazine) kullanılır. 2. psikoterapi: Bilişsel-davranışçı terapiler; vakanın genel uyum ve uyuncunu artırmada motivasyon artırma terapisi, koşullar uygun olduğunda, istendik davranışların pekiştirilmesini içeren bağıllık yönetimi (contingency management) gibi destekleyici teknikler uygulanır. bakınız: DSM-5 sınıflandırması karşılaştırınız: fensiklidin kullanım bozukluğu, başka bir halüsinojen kullanım bozukluğu, başka halüsinojen intoksikasyonu, halüsinojene bağlı kalıcı algı bozukluğu, tanımlanmamış fensiklidinle ilişkili bozukluk, tanımlanmamış halüsinojenle ilişkili bozukluk