delirium - deliryum

Latince “de-lira”dan türetilmiş olup çizgiden sapmak, yarıktan çıkmak anlamına gelir. Tıbbi durumlara ikincil olarak aniden ortaya çıkan, kısa süre içerisinde gelişen, gün içinde dalgalanmalar gösteren; algı, yönlenim, dikkat, bellek, düşünce, davranış ve uyku-uyanıklık döngüsünü olumsuz olarak etkileyen nörobilişsel bozukluk. Deliryuma ilişkin belirtiler/ belirleyiciler ya da bulgular madde intoksikasyonu, madde yoksunluğu ya da bir ilaçtan kaynaklanabilir; süresi açısından akut (birkaç saat ya da gün) ya da süregiden (haftalar ya da aylar) olabilir; etkinlik düzeyi açısından hiperaktif (hastanede kalma süresi kısa, prognoz iyi), hipoaktif (stupora yaklaşan bir uyuşukluk durumu) ya da karışık etkinlik düzeyinde (hiperaktif ve hipoaktif durumlara arasında geçiş) olabilir. [Bozukluğa ilişkin belirtilerin/belirleyicilerin tam listesi ve TANI ÖLÇÜTLERİ için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Epidemiyoloji: DSM-5’te genel nüfus için PREVALENS, 85 yaş altı vakalarda %1, 85 yaş üstü olanlarda %14 olarak verilmektedir. [Diğer bazı epidemiyolojik bulgular için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Etiyoloji: Biyolojik, genetik ve çevresel faktörler etkilidir. Biyolojik/fizyolojik/sağlıkla ilgili çok sayıda risk faktörü vardır. Bunlar arasında sinir sistemi ile ilgili hastalık ya da bozukluklar (örn., epilepsi, PARALİZİ, inme, menenjit, ensefalit, tümör, subdural hematom, apse, yer kaplayan lezyon); kardiyovasküler hastalıklar (örn., kalp yetmezliği, miyokard enfarktüsü, kardiyak aritmi, şok, pulmoner emboli); metabolik bozukluklar (örn., elektrolit düzensizliği, dehidratasyon, hipo/hiperglisemi, hipoksi/hiperkapni, böbrek yetmezliği, karaciğer yetmezliği, anemi, vitamin eksiklikleri, endokrinopatiler); travma (örn., kafada ya da bedende kırık, yanık, anestetik/cerrahi girişimler; kardiyotomi ya da kalça kırığı cerrahisi gibi majör cerrahi girişimler); madde yoksunluğu ya da ilaç/madde intoksikasyonu (örn., antihipertansif ilaçlar, histamin reseptör antagonistleri, antikolinerjikler, narkotik ve non-steroid analjezikler, kortikosteroidler, sedatif ve hipnotikler, antidepresanlar, antikonvülzanlar/antiepileptikler, duygudurum düzenleyicileri); paraneoplastik sendromlar, enfeksiyonlar, uyku yoksunluğu vardır. Sınıflandırma/Tanılama: DSM-IV-TR’de, Eksen I’in altındaki Delirium, Demans, Amnestik ve Diğer Kognitif Bozukluklar’da Delirium olarak yer alır. DSM-5’te, Nörobilişsel Bozukluklar ana tanı kategorisinin türüdür (ICD-10-CM kodu alt türler için belirtilmektedir). [Ana tanı kategorisi altındaki tür (type) ve alt türlerin (subtype) kapsamlı dökümü için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] DSM-5’teki Alt Türler: a. başka bir sağlık durumuna bağlı deliryum (ICD-10-CM kodu: F05), b. çoklu etkene bağlı deliryum (ICD-10-CM kodu: F05). Tedavi: 1. tıbbi önlem ve müdahaleler: Yeterli sıvı ve uygun beslenme sağlanır. 2. farmakoterapi: Tipik antipsikotikler (örn., haloperidol, chlorpromazine), atipik antipsikotikler (örn., olanzapine, clozapine, ziprasidone, risperidone), sedatif, hipnotik ya da anksiyolotik (benzodiazepinler: örn., lorazepam), antidepresanlar grubundan seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRIs; örn., fluoxetine, sertraline), asetilkolinesteraz inhibitörleri (AChEIs; örn., donepezil, galantamine) ve diğer ilaçlar (örn., melatonin) kullanılır. 3. psikoterapi: Aile eğitimi gibi destekleyici teknikler uygulanır. [Tanımlayan/ açıklayan: Yunan filozof ve hekim, Kos’lu Hippocrates (MÖ 460-370), Romalı cerrah ve tıp yazarı Aulus Cornelius Celsus (MÖ 25- MS 50)]. bakınız: DSM-5 sınıflandırması, nörobilişsel bozukluklar karşılaştırınız: tanımlanmış diğer bir tür deliryum, tanımlanmamış deliryum