autism spectrum disorder - otizm açılımı kapsamında bozukluk

sosyal iletişimde, duygusal karşılıklılık, sözlü ve sözlü olmayan iletişim ve sembolik oyun alanlarında süregiden bozuklukları içerir. Belirtiler/ belirleyiciler ya da bulgular arasında a. sosyal-duygusal karşılıkta bulunma sorunu (örn., adına tepki vermeme, zaman zaman kendisiyle konuşanları duymuyor gibi görünme, komutları yerine getirmeme, kendiliğinden diyalog başlatamama veya diyaloğu sürdürmeme, yalnızca bir istek belirtmek ya da bir şeyi tanımlamak için diyalog başlatma, duyguları veya hisleri ifade edememe ve başkalarının duygularının farkına varamama, karşılıklı sosyal etkileşimin pasif, saldırgan veya yıkıcı tarzda ve durumla uyumsuz bir şekilde oluşması), b. sözlü ve sözsüz iletişimde (beden dili, yüz ifadesi ve jestler) yaşanan sorunlar (örn., göz temasından kaçınma, beden dilini tanıma ve kullanmada zorluk), c. mizah ve imalı söylemleri  anlamada güçlük, d. sosyal ilişkileri anlama, geliştirme ve sürdürmede sorun (örn., arkadaş edinememe, arkadaşa ilgi duymama, tek başına oynama, kendi dünyasına çekilmeyi tercih etme), e. ilgi, etkinlik ve davranışlarda sınırlı, yineleyici davranış örüntüleri, stereotipik motor hareketler, nesne kullanımı ve konuşma (örn., öne-arkaya sallanma, kendi çevresinde dönme veya el çırpma: stereotipik davranışlar); duyduğu sesleri anında veya gecikmeli olarak tekrar etme (ekolali), kendini ısırma veya başını vurma gibi kendine zarar verebilecek faaliyetler, f. aynılıkta ısrar (örn., belirli rutinler veya ritüeller geliştirme ve bunlarda meydana gelecek en ufak bir değişiklikten büyük rahatsızlık duyma, ritüelleşmiş sözlü veya sözlü olmayan davranışlar), g. konu veya yoğunluk açısından anormal olan, sınırlı ve sabit ilgiler (örn., bir oyuncak arabanın dönen tekerleklerinden aşırı etkilenme, ancak bu nesnenin genel amacı veya işlevini anlayamama, bir şeyleri düşürme ya da nesnelere takılmaya ilişkin davranış kalıplarını tekrarlama, bu sırada garip, sert veya abartılı bir beden dili kullanma, h. uyarıcılara aşırı yüksek ya da düşük duyarlılık veya çevrenin duyusal boyutuna aşırı ilgi (örn., acıya/sıcağa aşırı duyarsızlık, belirli ses veya dokunuşlara karşı beklenmeyen tepki, ışık veya hareketlerle aşırı meşguliyet, nesneleri aşırı koklama veya onlara aşırı dokunma) vardır. [Bozukluğa ilişkin belirtilerin/belirleyicilerin tam listesi ve TANI ÖLÇÜTLERİ için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Epidemiyoloji: DSM-5’te genel nüfus için PREVALENS yaklaşık %1’dir. [Diğer bazı epidemiyolojik bulgular için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Etiyoloji: Genetik ve biyolojik faktörler ağırlıktadır. Tek yumurta ikizlerinin her ikisinde bozukluğun görülme oranı %37-90’dır. Ailede psikiyatrik bozukluk öyküsü, kardeşlerde otizm açılımı kapsamında bozukluk veya nörogelişimsel bozukluk risk faktörüdür. Diğer risk faktörleri arasında biyolojik/fizyolojik/sağlıkla ilgili özellikler (örn., annenin gebelik yaşı, ileri baba yaşı, erken doğum, 1.5 kg altında doğum ağırlığı, vakanın beyin yapı ve işlevlerinde farklılıklar) vardır. Sınıflandırma/Tanılama: DSM-IV-TR’de, Eksen I’in altındaki Genellikle İlk Kez Bebeklik, Çocukluk ya da Ergenlik Döneminde Tanısı Konan Bozukluklar/Yaygın Gelişimsel Bozukluk’ta Otistik Bozukluk olarak yer alır. DSM-5’ te, Nörogelişimsel Bozukluklar ana tanı kategorisinin türüdür (ICD-10-CM kodu: F84.0). [Ana tanı kategorisi altındaki tür (type) ve alt türlerin (subtype) kapsamlı dökümü için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Tedavi: 1. farmakoterapi: Atipik antipsikotikler (örn., risperidone, aripiprazole), ağır davranış bozukluğu olan çocuklarda duygudurum düzenleyiciler (örn., lithium, sodium valproate), dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu olan çocuklarda psikostimulanlar (örn., methylphenidate), seçici noradrenalin geri alım inhibitörleri (SNRIs; örn., atomoxetine) ve seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRIs; örn., fluoxetine) kullanılır. 2. özel eğitim: Bilişsel beceriler, motor beceriler, konuşma, dil, kişilerarası ilişkiler ve öz bakım becerilerine odaklıdır. 3. psikoterapi: Vakanın genel uyum ve uyuncunu artırmada, davranış değiştirme programları gibi destekleyici teknikler uygulanır. [Tanımlayan/açıklayan: Otizm olarak İsveçli psikiyatr Paul Eugen Bleuler (1911; 1857-1939), erken infantil otizm olarak Avusturyalı psikiyatr Leo Kanner (1943; 1894-1981), otistik psikopati olarak Avusturyalı psikiyatr Hans Asperger (1944; 1906-1980)] bakınız: DSM-5 sınıflandırması, Asperger bozukluğu, çocukluğun dezentegratif bozukluğu, Rett sendromu karşılaştırınız: entelektüel yetiyitimleri, iletişim bozuklukları, dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu, özgül öğrenme bozukluğu, motor bozukluklar, tik bozuklukları, tanımlanmış diğer bir nörogelişimsel bozukluk, tanımlanmamış nörogelişimsel bozukluk