tobacco use disorder - tütün kullanım bozukluğu
tütünün fiziksel ve/veya psikolojik etkilerine karşı yoğun duyarlık (SENSİTİVİTY) gelişmesi, maddeyi elde etmeye ve kullanmaya yönelik yoğun arzu ve gereksinim duyulması; maddeye kompulsif bir şekilde erişmeye çalışma ve onu kullanma; maddenin kullanımını sınırlandıramama, maddeye erişim engellendiğinde olumsuz duygular sergileme; maddeye bağlı davranışsal/mental ve bedensel sıkıntılar yaşama, işlevsellik alanlarında (örn., sosyal, mesleki, medeni, okul) sorunlarla karşılaşma. Maddenin uzun süre ve/veya alışılmışın dışında kullanılması durumunda bazı sonuçlar söz konusu olur: a. maddeye farmakolojik anlamda DUYARLILAŞMA oluşabilir (artan etkililik; daha önce etkili olmayan miktar etkili hale gelir, başlangıçtakinden daha güçlü tepkiler ortaya çıkar), b. maddeye TOLERANS gelişebilir (azalan etkililik; daha önceki miktarla elde edilen etki belirgin şekilde azalır, aynı etkiyi elde etmek için miktarın artırılması gerekir), c. madde bırakıldığında YOKSUNLUK SENDROMU oluşur. [Bozukluğa ilişkin belirtilerin/belirleyicilerin tam listesi ve TANI ÖLÇÜTLERİ için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Epidemiyoloji: DSM-5’te genel nüfus için PREVALENS’ler sigara kullanımı için 43%, dumansız tütün için %5, pipo için %1 olarak verilmektedir. [Diğer bazı epidemiyolojik bulgular için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Etiyoloji: Biyolojik, çevresel ve psikolojik faktörler etkilidir. Risk faktörleri arasında demografik özellikler (örn., düşük okul başarısı, okulu terk etmiş olma, bekar olma); psikososyal özelikler (örn., tütüne erişim ve onu elde etme kolaylığı, tütün ya da madde kullanan akran grubu içinde olma, parçalanmış aile yapısı, ebeveynlerden birinin ölümü, ebeveyn destek ve denetiminde yetersizlik, anne ve baba tarafından uygulanan disiplinde tutarsızlık, işsizlik); psikiyatrik bozukluklar (örn., dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu, davranım bozukluğu) vardır. Sınıflandırma/Tanılama: DSM-IV-TR’de, Eksen I’in altındaki Madde Kullanımı ile İlişkili Bozukluklar/Nikotinle İlişkili Bozukluklar/Nikotin Kullanım Bozukluğu’nda Nikotin Bağımlılığı olarak yer alır. DSM-5’te, Maddeyle İlişkili Bozukluklar ve Bağımlılık Bozuklukları ana tanı kategorisi, Maddeyle İlişkili Bozukluklar/ Tütünle İlişkili Bozukluklar türünün alt türüdür (ICD-10-CM kodu alt türler için bildirilmektedir). [Ana tanı kategorisi altındaki tür (type) ve alt türlerin (subtype) kapsamlı dökümü için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] DSM-5’teki Alt Türler: şiddeti açısından a. hafif (ICD-10-CM kodu: Z72.0), b. orta derecede (ICD-10-CM kodu: F17.200), c. ağır (ICD-10-CM kodu: F17.203). Tedavi: 1. tıbbi uygulamalar: Nikotin replasman tedavisi (NRT), transdermal nikotin bantı, nikotin sakızı, nazal sprey, sublingual tablet ya da inhaler (ağızlığı olan küçük bir plastik tüpten nefes alındığında nikotin buharının ağza dolmasını sağlayan araç) olarak uygulanır. 2. farmakoterapi: Antidepresanlar grubundan norepinefin-dopamin geri alım inhibitörleri (NDRIs; bupropion), nikotinik reseptör antagonistleri (örn., mecamylamine, lobeline) ve anksiyolitikler (örn., buspiron) kullanılır. 3. Psikoterapi: Bilişsel-davranışçı terapiler, davranışçı terapiler (örn., gevşeme, sistematik duyarsızlaştırma, örtük duyarlılık geliştirme, tiksinme terapisi); vakanın genel uyum ve uyuncunu artırmada problem çözme, sosyal beceri eğitimi ve destek grupları gibi destekleyici teknikler uygulanır. bakınız: DSM-5 sınıflandırması karşılaştırınız: tütün yoksunluğu, tanımlanmamış tütünle ilişkili bozukluk
