sedative, hypnotic or anxiolytic use disorder - sedatif, hipnotik ya da anksiyolitik kullanım bozukluğu / dinginleştirici, uyutucu ya da kaygı giderici kullanım bozukluğu

sedatif, hipnotik ya da anksiyolitiğin fiziksel ve/veya psikolojik etkilerine karşı yoğun duyarlık (SENSİTİVİTY) gelişmesi, maddeyi elde etmeye ve kullanmaya yönelik yoğun arzu ve gereksinim duyulması; maddeye kompulsif bir şekilde erişmeye çalışma ve onu kullanma; maddenin kullanımını sınırlandıramama, maddeye erişim engellendiğinde olumsuz duygular sergileme; maddeye bağlı davranışsal/mental ve bedensel sıkıntılar yaşama, işlevsellik alanlarında (örn., sosyal, mesleki, medeni, okul) sorunlarla karşılaşma. Maddenin uzun süre ve/veya alışılmışın dışında kullanılması durumunda bazı sonuçlar söz konusu olur: a. maddeye farmakolojik anlamda DUYARLILAŞMA oluşabilir (artan etkililik; daha önce etkili olmayan miktar etkili hale gelir, başlangıçtakinden daha güçlü tepkiler ortaya çıkar), b. maddeye TOLERANS gelişebilir (azalan etkililik; daha önceki miktarla elde edilen etki belirgin şekilde azalır, aynı etkiyi elde etmek için miktarın artırılması gerekir), c. madde bırakıldığında YOKSUNLUK SENDROMU oluşur. [Bozukluğa ilişkin belirtilerin/belirleyicilerin tam listesi ve TANI ÖLÇÜTLERİ için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Epidemiyoloji: DSM-5’te 12 aylık PREVALENS 12-17 yaş grubu için %0.3, 18 yaş ve üstü için %0.2 olarak verilmektedir. [Diğer bazı epidemiyolojik bulgular için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Etiyoloji: Biyolojik, psikolojik ve çevresel faktörler etkilidir. Risk faktörleri arasında demografik özellikler (örn., kadın olma, 12-17 yaş aralığında olma, düşük sosyoekonomik düzey); biyolojik/fizyolojik/sağlıkla ilgili özellikler (örn., tedavi için uzun süreli ve yüksek dozda sedatif, hipnotik ya da anksiyolitik kullanma); psikiyatrik bozukluklar (örn., depresyon, kaygı, alkol ve/veya madde kullanım bozukluğu) vardır. Sınıflandırma/Tanılama: DSM-IV-TR’de, Eksen I’in altındaki Madde Kullanımı ile İlişkili Bozukluklar/Sedatif, Hipnotik ya da Anksiyolitikle İlişkili Bozukluklar/ Sedatif, Hipnotik ya da Anksiyolitik Kullanım Bozuklukları’nda Sedatif, Hipnotik ya da Anksiyolitik Bağımlılığı ve Sedatif, Hipnotik ya da Anksiyolitik Kötüye kullanımı olarak yer alır. DSM-5’te, Maddeyle İlişkili Bozukluklar ve Bağımlılık Bozuklukları ana tanı kategorisi, Maddeyle İlişkili Bozukluklar/ Sedatif, Hipnotik ya da Anksiyolitikle İlişkili Bozukluklar türünün alt türüdür (ICD-10-CM kodu alt türler için bildirilmektedir). [Ana tanı kategorisi altındaki tür (type) ve alt türlerin (subtype) kapsamlı dökümü için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] DSM-5’teki Alt Türler: şiddeti açısından a. hafif (ICD-10-CM kodu: F13.10), b. orta derecede (ICD-10-CM kodu: F13.20), c. ağır (ICD-10-CM kodu: F13.20). Tedavi: 1. farmakoterapi: Yoksunluk belirtileri için antikonvülsanlar/antiepileptikler (örn., carbamazepine, gabapentin, topiramate, pregabalin, phenobarbital), atipik antipsikotikler (örn., risperidone, quetiapine, olanzapine), antidepresanlar grubundan serotonin geri alım inhibitörleri (SSRIs; örn., fluoxetine, escitalopram, sertraline), serotonin ve noradrenalin geri alım inhibitörleri (SNRIs; örn., venlafaxine) kullanılır. 2. psikoterapi: Bilişsel-davranışçı terapiler; vakanın genel uyum ve uyuncunu artırmada motivasyon artırma terapisi ve acil durum yönetimi gibi destekleyici teknikler uygulanır.   bakınız: DSM-5 sınıflandırması karşılaştırınız: sedatif, hipnotik ya da anksiyolitik intoksikasyonu, sedatif, hipnotik ya da anksiyolitik yoksunluğu, tanımlanmamış sedatif, hipnotik ya da anksiyolitikle ilişkili bozukluk