major or mild vascular neurocognitive disorder - majör ya da hafif vasküler nörobilişsel bozukluk / yeğin ya da ağır olmayan damarsal nörobilişsel bozukluk

yönetici işlevlerde hafif bir bozukluk olarak başlayan; kompleks dikkat ve işlemleme hızını (processing speed) etkileyen; serebrovasküler patolojinin klinik ve genetik olarak kanıtlandığı, bu bağlamda, serebrovasküler hastalığa bağlı parankim hasarı nörogörüntüleme ile desteklenen; serebrovasküler hastalık ile bilişsel bozukluklarla arasında ilişki ortaya konan; giderek yakın çevre tarafından da fark edilen; klinik görüşme ve değerlendirmede belirlenen; nöropsikolojik testlerin yanında, gerekli görülen psikolojik testlerle de raporlandırılan; süreç boyunca günlük iş ve davranışları giderek daha olumsuz şekilde etkileyen, bağımsız davranmayı giderek olanaksızlaştıran ilerleyici nörobilişsel bozukluk. [Bozukluğa ilişkin belirtilerin/belirleyicilerin tam listesi ve TANI ÖLÇÜTLERİ için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Epidemiyoloji: DSM-5’te 65-70 yaş grubu ile 80 yaş ve üstü için olan PREVALENS’lerin, sırasıyla %0.2 ile %16 arasında değiştiği belirtilmektedir. [Diğer bazı epidemiyolojik bulgular için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Etiyoloji: Nörodejeneratif olan bozukluğun nöropatolojik bulgusu; bir veya daha fazla serebrovasküler hastalık, serebrovasküler olay ve risk faktörünün (örn., PARALİZİ, enfarktüs, beyin kanaması) karmaşık etkileşiminin sonucunda beyne yetersiz oksijen gitmesi ve parankim hasar (örn., hücre ölümü, beyinsel lezyonlar, yapısal değişiklikler) oluşmasıdır. Risk faktörleri arasında demografik özellikler (örn., 65 yaş ve üzerinde olma, erkek olma, düşük eğitim düzeyi); kardiyovasküler hastalıklar (örn., kalp yetmezliği, PARALİZİ, miyokard enfarktüsü, kardiyak aritmi, şok, pulmoner emboli, yüksek tansiyon, ateroskleroz, atriyel fibrilasyon), sistemik hastalıklar (örn., diabet, referans düzeyinin dışında kalan kolesterol düzeyi, obesite), ilaç ya da madde intoksikasyonu (örn., antihipertansif ilaçlar, sigara, alkol) vardır. Sınıflandırma/Tanılama: DSM-IV-TR’de, Eksen I’in altındaki Delirium, Demans, Amnestik ve Diğer Kognitif Bozukluklar/Demans’ta Vasküler Demans olarak yer alır. DSM-5’te, Nörobilişsel Bozukluklar ana tanı kategorisinin türüdür (ICD-10-CM kodu alt türler için belirtilmektedir). [Ana tanı kategorisi altındaki tür (type) ve alt türlerin (subtype) kapsamlı dökümü için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] DSM-5’teki Alt Türler: Vasküler bozukluğa bağlı a. olası (probable) majör nörobilişsel bozukluk: Davranış bozukluklarıyla giden (ICD-10-CM kodu: F01.51), davranış bozukluğuyla gitmeyen (ICD-10-CM kodu: F01.50), b. olabilir (possible) majör nörobilişsel bozukluk (ICD-10-CM kodu: G31.9), c. hafif nörobilişsel bozukluk (ICD-CM Kodu: G31.84). Tedavi: 1. farmakoterapi: Asetilkolinesteraz inhibitörleri (AChEIs; örn., donepezil, galantamine, rivastigmine), NMDA-reseptör antagonistleri (örn., memantine), levodopanın beyne ulaşmadan yıkılmasını periferde önleyen ilaçlar (örn., carbidopa) ve tipik antipsikotikler (örn., haloperidol) kullanılır. Risk faktörlerine (örn., yüksek tansiyon, diyabet, atrial fibrilasyon, hiperkolesterolemi) yönelik ilaçlardan (örn., kan sulandırıcılar, hipertansif ilaçlar) da yararlanılır. 2. psikososyal yaklaşımlar: Vakanın gereksinimleri konusunda aileye eğitim ve danışmanlık hizmeti verilir.   bakınız: DSM-5 sınıflandırması, nörobilişsel bozukluklar