major or mild neurocognitive disorder due to Alzheimer’s disease - Alzheimer hastalığına bağlı majör ya da hafif nörobilişsel bozukluk / Alzheimer hastalığına bağlı yeğin ya da ağır olmayan nörobilişsel bozukluk

hafif bir bellek bozukluğu olarak başlayan; bellek bozukluklarına zaman içinde başka bilişsel bozukluklarla duygusal ve motor bozukluklar da eklenen; giderek yakın çevre tarafından da fark edilen; klinik görüşme ve değerlendirmede belirlenen; nöropsikolojik testlerin yanında, gerekli görülen psikolojik testlerle de raporlandırılan; süreç boyunca günlük iş ve davranışları giderek daha olumsuz şekilde etkileyen, bağımsız davranmayı giderek olanaksızlaştıran ilerleyici nörobilişsel bozukluk. Eski tıp terminolojisinde senil demans olarak geçen bozukluğun üç evreli sınıflandırmasında hafif (başlangıç evresi), orta ve ileri evreler vardır. Daha ayrıntılı olan yedi evreli sınıflandırmadır. Evre1 belirtilerin olmadığı klinik-öncesi dönemdir. Evre 2’de ağırlıkla anısal bellek ve nesne adlandırmada kişinin kendisi tarafından fark edilen unutkanlık; Evre 3’te yakın çevredekiler tarafından da fark edilen bellek ve ilişkili bilişsel süreçlerde bozukluk; Evre 4’te belleğin dışındaki bilişsel alanlarda da açıkça fark edilen bozukluk; Evre 5’te bilişsel bozukluğun şiddet ve kapsamının artmasına koşut olarak başkalarına bağımlı hale geçme; Evre 6’da ilerleyen hastalık tablosuna kişilik ve iletişim bozukluklarının da eklenmesi; Evre 7’de bedensel faaliyetler (örn., yürüme, oturma, giderek yutma) üzerindeki kontrolün giderek kaybedilmesi sonucunda, vakanın, başkalarına bağımlı hale geçmesi vardır. [Bozukluğa ilişkin belirtilerin/belirleyicilerin tam listesi ve TANI ÖLÇÜTLERİ için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Epidemiyoloji: Dünya genelindeki 50 milyon demans vakasının %60-90’ını Alzheimer tipi demans vakalarının oluşturduğu tahmin edilmektedir. DSM-5’te, yaklaşık oranlar 65-74 yaş grubu için %7, 75-84 grubu için %53, 85 yaş ve üstü için %40 olarak verilmektedir. [Diğer bazı epidemiyolojik bulgular için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Etiyoloji: Nörodejeneratif olan hastalığın nöropatolojik bulgusu, genelde ilk olarak hippokampusta oluşan amyloid plak ve nörofibriler yumaklardır (sırasıyla, amyloid plaques, neurofibrillary tangles). Genetik ağırlıklıdır: 1, 14 ve 21. kromozomlarda, sırasıyla presenilin 2, presenilin 1 ve amiloid öncül protein kodlayan genler saptanmıştır. Risk faktörleri arasında biyolojik/fizyolojik/sağlıkla ilgili özellikler (örn., apoplipoprotein E (APOE) 4 geninin bulunması, epileptik NÖBET, PARALİZİ, menenjit, ensefalit, normal basınçlı hidrosefali, tümör, subdural hematom, apse, yer kaplayan lezyonlar); kardiyovasküler sistemle ilgili hastalıklar (örn., kalp yetmezliği, miyokard enfarktüsü, kardiyak aritmi, şok, pulmoner emboli, yüksek tansiyon); sistemik hastalıklar (örn., Addison hastalığı, adrenal bozukluk, damar sisteminin inflammatuar hastalıkları, hiperparatroidizm, hipopituterizm, üremi), eksiklikler (örn., B12, folat, tiami); enfeksiyona bağlı hastalık ve bozukluklar (örn., Jakop-Creutzfeld Hastalığı, kriptokok menenjit, nörosifilis, HIV); psikiyatrik bozukluklar (örn., depresyon, ailede demans öyküsü, ilaç/madde kullanım ve /veya imtoksikasyonu); demografik özellikler (örn., 60 yaş ve üstünde olma, erkek olma, düşük eğitim düzeyi) vardır. Sınıflandırma/Tanılama: DSM-IV-TR’de, Eksen III’ün altındaki Delirium, Demans, Amnestik ve Diğer Kognitif Bozukluklar/Demans’ta Alzheimer Tipi Demans (Erken Başlangıçlı, Geç Başlangıçlı) olarak yer alır. DSM-5’te, Nörobilişsel Bozukluklar ana tanı kategorisinin türüdür (ICD-10-CM kodu alt türler için belirtilmektedir). [Ana tanı kategorisi altındaki tür (type) ve alt türlerin (subtype) kapsamlı dökümü için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] DSM-5’teki Alt Türler: Alzheimer hastalığına bağlı a. olası (probable) majör nörobilişsel bozukluk: Davranış bozukluklarıyla giden (ICD-10-CM kodu: F02.81), davranış bozukluğuyla gitmeyen (ICD-10-CM kodu: F02.80), b. olabilir (possible) majör nörobilişsel bozukluk (ICD-10-CM kodu: G31.9), c. hafif nörobilişsel bozukluk (ICD-10-CM kodu: G31.84). Tedavi: 1. farmakoterapi: Asetilkolinesteraz inhibitörleri (AChEIs; örn., donepezil, galantamine) ve NMDA-reseptör antagonistleri (örn., memantine) kullanılır. Eşhastalanımla ya da ek belirtilerle ilgili ilaçlardan da yararlanılır. 2. psikososyal yaklaşımlar: [Tanımlayan/açıklayan: Presenil demans olarak Alman psikiyatr ve nöropatolog Alois Alzheimer (1906; 1864-1915), Alzheimer tipi demans adını veren Alman psikiyatr Emil Kraepelin (1910; 1856-1926)] bakınız: DSM-5 sınıflandırması, nörobilişsel bozukluklar