stimulant intoxication - uyarıcı intoksikasyonu / uyarıcı esrikliği

uyarıcının aşırı miktarlar ve/veya uzun süreler kullanımı sırasında ya da kullanımdan kısa süre sonra ortaya çıkan bozuklukları içerir. Davranışsal/mental ve bedensel belirtiler/belirleyiciler ya da bulgular otonom sinir sistemi bozuklukları (örn., taşikardi, bradikardi, gözbebeklerinde büyüme, kan basıncında yükseklik ya da düşüklük, terleme ya da ürperme, bulantı ya da kusma) ve nörolojik hastalık ve bozukluklar (örn., psikomotor ajitasyon ya da yavaşlama, kas güçsüzlüğü, konfüzyon, diskinezi, koma) ile ilgilidir. [Bozukluğa ilişkin belirtilerin/belirleyicilerin tam listesi ve TANI ÖLÇÜTLERİ için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Epidemiyoloji: DSM-5’te PREVALENS konusunda bilgi olmadığı belirtilmektedir. [Diğer bazı epidemiyolojik bulgular için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Etiyoloji: Biyolojik, psikolojik ve çevresel faktörler etkilidir. Risk faktörleri arasında demografik özellikler (örn., erkek olma, düşük sosyoekonomik düzey); psikososyal özellikler (örn., uyarıcılara erişim ve onu elde etme kolaylığı, uyarıcı ve/veya madde kullanan akran grubu içinde olma, parçalanmış aile yapısı, ebeveynlerden birinin ölümü, ebeveyn destek ve denetiminde yetersizlik, anne ve baba tarafından uygulanan disiplinde tutarsızlık, suç geçmişi ve/veya hapishane yaşantısı, işsizlik); biyolojik/fizyolojik/sağlıkla ilgili özellikler (örn., uzun süreli ve yüksek dozda tedavi amaçlı uyarıcı kullanımı); psikiyatrik bozukluklar (örn., depresyon, bipolar bozukluk, şizofreni, antisosyal kişilik bozukluğu, dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu) vardır. Sınıflandırma/Tanılama: DSM-IV-TR’de, Eksen I’in altındaki Madde Kullanımı ile İlişkili Bozukluklar/Amfetamin (ya da Amfetamin Benzeri Maddelerle) İlişkili Bozukluklar/Amfetaminin Yol Açtığı Bozukluklar’da Amfetamin Entoksikasyonu, ayrıca, Kokainle İlişkili Bozukluklar/Kokainin Yol Açtığı Bozukluklar’da Kokain Entoksikasyonu olarak yer alır. DSM-5’te, Maddeyle İlişkili Bozukluklar ve Bağımlılık Bozuklukları ana tanı kategorisi, Maddeyle İlişkili Bozukluklar/Uyarıcıyla İlişkili Bozukluklar türünün alt türüdür. (ICD-10-CM kodu alt türler için bildirilmektedir). [Ana tanı kategorisi altındaki tür (type) ve alt türlerin (subtype) kapsamlı dökümü için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] DSM-5’teki Alt Türler: Algı bozuklukları olmayan amfetamin ya da başka bir uyarıcı intoksikasyonu: a. hafif amfetamin ya da başka bir uyarıcı kullanım bozukluğu eştanısı (ICD-10-CM kodu: F15.129), b. orta derecede ya da ağır amfetamin ya da başka bir uyarıcı kullanım bozukluğu eştanısı (ICD-10-CM kodu: F15.229), c. amfetamin ya da bir başka uyarıcı kullanım bozukluğu eştanısı bulunmamakta (ICD-10-CM kodu: F15.929). Algı bozuklukları olmayan kokain intoksikasyonu: a. hafif kokain kullanım bozukluğu eştanısı (ICD-10-CM kodu: F14.129), b. orta derecede ya da ağır kokain kullanım bozukluğu eştanısı (ICD-10-CM kodu: F14.229), c. kokain kullanım bozukluğu eştanısı bulunmamakta (ICD-10-CM kodu: F14.929). Algı bozuklukları olan amfetamin ya da başka bir uyarıcı intoksikasyonu: a. hafif amfetamin ya da başka bir uyarıcı kullanım bozukluğu eştanısı (ICD-10-CM kodu: F15.122), b. orta derecede ya da ağır amfetamin ya da başka bir uyarıcı kullanım bozukluğu eştanısı (ICD-10-CM kodu: F15.222), c. amfetamin ya da bir başka uyarıcı kullanım bozukluğu eştanısı bulunmamakta (ICD-10-CM kodu: F15.922). Algı bozuklukları olan kokain intoksikasyonu: a. hafif kokain kullanım bozukluğu eştanısı (ICD-10-CM kodu: F14.122), b. orta derecede ya da ağır kokain kullanım bozukluğu eştanısı (ICD-10-CM kodu: F14.222), c. kokain kullanım bozukluğu eştanısı bulunmamakta (ICD-10-CM kodu: F14.922). Tedavi: 1. tıbbi önlem ve müdahaleler: İntoksikasyon durumundaki vaka uyanıksa, koruyucu ve destekleyici yaklaşımlar uygulanır. Ağır intoksikasyon durumunda, solunumun baskılanması sonucu ölümü engellemeye yönelik tıbbi müdahalelerde bulunulur (örn., ventilasyon, aspirasyon, sıvı-elektrolit dengesinin düzenlenmesi). 2. farmakoterapi: atipik antipsikotikler (örn., olanzapine), sedatif, hipnotik ya da anksiyolitik (benzodiazepinler: örn., diazepam), alfa adrenerjik agonistler (örn., phentolamine), antihipertansifler (beta blokerleri; örn., propranolol, acebutolol, esmolol, atenolol) ve antikolvülzanlar/antiepileptikler (örn., carbamazepine, phenytoin, gabapentin) kullanılır. 3. bilişsel-davranışçı terapiler: Vakanın genel uyum ve uyuncunu artırmada motivasyon artırma terapisi ve acil durum yönetimi gibi destekleyici teknikler uygulanır. bakınız: DSM-5 sınıflandırması karşılaştırınız: uyarıcı kullanım bozukluğu, uyarıcı yoksunluğu, tanımlanmamış uyarıcıyla ilişkili bozukluk