major or mild neurocognitive disorder due to Parkinson’s disease - Parkinson hastalığına bağlı majör ya da hafif nörobilişsel bozukluk / Parkinson hastalığına bağlı yeğin ya da ağır olmayan nörobilişsel bozukluk
sinsi (insidious) ve sessiz bir şekilde başlayan, yavaş ilerleyen; giderek yakın çevre tarafından da fark edilen; klinik görüşme ve değerlendirmede belirlenen; nöropsikolojik testlerin yanında, gerekli görülen psikolojik testlerle de raporlandırılan; süreç boyunca günlük iş ve davranışları giderek daha olumsuz şekilde etkileyen, bağımsız davranmayı giderek olanaksızlaştıran ilerleyici nörobilişsel bozukluk. Davranışsal/mental ve bedensel belirtiler/belirleyiciler ya da bulgular arasında a. motor ve duyusal (örn., hareketlerin yavaşlaması, istirahat halinde ekstremitelerde titreme, ekstremite ve eklemlerde ağrı, kaslarda sertlik, duruş ve dengeyi koruyan reflekslerin bozulması, hiperoralite, saplantısal davranışlar, koku duyusunun azalması), b. bilişsel (örn., kelime bulma, nesne adlandırma, kelime anlamını kavrama), c. psikiyatrik (örn., depresyon; uyku bozukluğu) olanlar vardır. Genelde öğrenme ve bellek nispeten korunmuştur. [Bozukluğa ilişkin belirtilerin/belirleyicilerin tam listesi ve TANI ÖLÇÜTLERİ için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Epidemiyoloji: DSM-5’te 65-69 yaş grubu ile 85 yaş ve üstündeki PREVALENS’ler, sırasıyla, %0.5 ile %3.0’tür. Prevalens, majör bozukluk için %75, hafif bozukluk için %27.0’dir. Etiyoloji: Genetik ve çevresel faktörler etkilidir. Risk faktörleri arasında demografik özellikler (örn., 65 yaş ve üstünde olma, erkek olma); biyolojik/fizyolojik/sağlıkla ilgili özellikler (örn., ailede hareket bozukluğu öyküsü, kafa travması); psikolojik özellikler (örn., duygusal stres), psikososyal özellikler (örn., pestisitler, karbon monoksit, kuyu suyu kullanımı, kırsal kesimde yaşama, endüstriyel ajanlar, metal zehirlenmesi) vardır. Sınıflandırma/Tanılama: DSM-IV-TR’de, Eksen I’in altındaki Delirium, Demans, Amnestik ve Diğer Kognitif Bozukluklar/Demans’ta Parkinson Hastalığına Bağlı Demans (Eksen III) olarak yer alır. DSM-5’te, Nörobilişsel Bozukluklar ana tanı kategorisinin türüdür (ICD-10-CM kodu alt türler için belirtilmektedir). [Ana tanı kategorisi altındaki tür (type) ve alt türlerin (subtype) kapsamlı dökümü için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] DSM-5’teki Alt Türler: Parkinson hastalığına bağlı a. majör nörobilişsel bozukluk: Davranış bozukluklarıyla giden (ICD-10-CM kodu: F02.81), davranış bozukluğuyla gitmeyen (ICD-10-CM kodu: F02.80), b. olabilir (possible) majör nörobilişsel bozukluk (ICD-10-CM kodu: G31.9), c. hafif nörobilişsel bozukluk (ICD-10-CM kodu: G31.84). Tedavi: 1. farmakoterapi: Dopamin öncülü ya da agonistleri (örn., levodopa, piribedil, pramipexole, bromocriptine, pergolide, rotigotine, amantadine, ropinirole, cabergoline), seçici olmayan dopamin agonistleri (örn., apomorphine), muskarinik reseptör antagonistleri (örn., biperiden, trihexyphenidyl) ve asetilkolinesteraz inhibitörleri (AChEIs; örn., donepezil) kullanılır. 2. tıbbi önlem ve müdahaleler: Fizik tedavi ve rehabilitasyon, dil ve konuşma terapileri uygulanır, 3. psikoterapi: Bireysel psikoterapi, aile ve grup terapileri gibi destekleyici teknikler uygulanır. [Tanımlayan/açıklayan: Titrek felç (shaking palsy olarak İngiliz tıp doktoru James Parkinson (1817; 1755-1824), paralizi ajitan olarak İngiliz fizyolog ve nörolog Marshall Hall (1841; 1790-1857), Parkinson hastalığı olarak Fransız nörolog Jean-Martin Charcot (1937; 1825-1893)]. bakınız: DSM-5 sınıflandırması, nörobilişsel bozukluklar
