attention deficit/hyperactivity disorder - dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu / dikkat eksikliği/aşırı hareketlilik bozukluğu

dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik içerir. [Bozukluğa ilişkin belirtilerin/belirleyicilerin tam listesi ve TANI ÖLÇÜTLERİ için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Epidemiyoloji: DSM-5 ’te PREVALENS’ler, çocuk için %5.0, yetişkin için %2.5 olarak verilmektedir. Çocukluk döneminde DEHB tanısı alanların %78-85'i ergenlikte, %50-70’i yetişkinlikte benzer tanı ile takip edilmektedir. Erkek çocuklardaki bozukluğun kızlardakine oranı 2-10:1’dir. [Diğer bazı epidemiyolojik bulgular için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] Etiyoloji: Biyolojik, psikolojik ve çevresel faktörler etkilidir. Birinci derece akrabalarda dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğunun olması risk faktörüdür. Diğer risk faktörleri arasında biyolojik/fizyolojik/sağlıkla ilgili özellikler (örn., gebelik döneminde annenin sigara ve/veya alkol kullanması, toksik ve alerjen maddelere maruz kalması, doğum sırasında biyolojik ve psikolojik stresörler, erken doğum, 1.5 kg altında doğum ağırlığı, vakanın beyin yapı ve işlevlerinde farklılıklar); demografik özellikler (örn., annenin eğitim düzeyi, ailenin sosyoekonomik düzeyi, yaşanılan çevre); psikososyal özelikler (örn., ebeveyn tutumu) vardır. Sınıflandırma/Tanılama: DSM-IV-TR’de, Eksen I’in altındaki Genellikle İlk Kez Bebeklik, Çocukluk ya da Ergenlik Döneminde Tanısı Konan Bozukluklar/Dikkat Eksikliği ve Yıkıcı Davranış Bozuklukları’nda Dikkat Eksikliği/Hiperaktivite Bozukluğu olarak yer alır. DSM-5’te, Nörogelişimsel Bozukluklar ana tanı kategorisinin türüdür (ICD-10-CM kodu alt türler için bildirilmektedir). [Ana tanı kategorisi altındaki tür (type) ve alt türlerin (subtype) kapsamlı dökümü için DSM-5’e (Köroğlu, 2014) bakınız.] DSM-5’teki Alt Türler: a. dikkatsizliğin baskın olduğu görünüm (dikkat eksikliği alt tipi: DE; inattention) (ICD-10-CM kodu: F90.0): DE belirtileri arasında ayrıntılara dikkatini verememe, dikkatini belirli bir konuya toplama ve sürdürmede yaşanan güçlükler, ödevlerini tamamlayamama, doğrudan kendisine konuşulduğunda dinlememe, başladığı bir işi tamamlayamama, görev ve etkinlikleri düzenlemede güçlük çekme ve bu nedenle zihinsel çaba gerektiren görevlerden kaçma, eşyalarını çok sık kaybetmeyi içerir. b. hiperaktivite/dürtüselliğin baskın olduğu görünüm (hiperaktivite/dürtüsellik alt tipi: HD; hyperactivity/impulsivitiy) (ICD-10-CM kodu: F90.1): Aşırı hareketlilik belirtileri arasında sürekli hareket halinde olma, el ve ayakların kıpır kıpır olması, çok fazla koşma ya da tırmanma, çok fazla konuşma ve tüm bu nedenlerle temposu yüksek işleri tercih etme vardır. Dürtüsellik (ataklık) belirtileri arasında düşünmeden hareket etme, sabırsız olma, isteklerini erteleyememe, daha soruyu tamamlamadan cevabını vermeye kalkma, aklına geleni hemen yapma, kendine ve çevreye zarar verici davranışlarda bulunma vardır. c. bileşik görünüm (bileşik alt tip: B; combined) (ICD-10-CM kodu: F90.2): Hem dikkat eksikliği hem de hiperaktivite/dürtüsellik belirtileri vardır. Tedavi: 1. farmakoterapi: Stimülanlar (örn., methylphenidate) ve seçici noradrenalin geri alım inhibitörleri (SNRIs; örn., atomoxetine) kullanılır. 2. psikoterapi: Davranış düzenlemeye yönelik davranışçı-bilişsel terapiler; vakanın genel uyum ve uyuncunu artırmada sosyal beceri eğitimi, uğraş terapisi, psikoeğitim ve aile eğitimi gibi destekleyici teknikler uygulanır. [Tanımlayan/açıklayan: Ahlaki kurallara uyma güçlüğü olarak İngiliz çocuk doktoru Sir George Frederic Still (1902;1868-1941), beyin hasarı olarak İngiliz nörolog ve psikiyatr Alfred F. Tredgold (1922; 1870-1952) ve Franklin Ebaugh (1923; 1895-1972), DSM-I’de minimal beyin disfonksiyonu (1952), DSM-II’de hiperkinetik dürtü bozukluğu (1968), DSM-III’te hiperaktiviteli ve hiperaktivitesiz dikkat eksikliği bozukluğu (1980), DSM-III-R’de dikkat eksikliği /hiperaktivite bozukluğu (1987)] bakınız: DSM-5 sınıflandırması karşılaştırınız: entelektüel yetiyitimleri, iletişim bozuklukları, otizm açılımı kapsamında bozukluk, özgül öğrenme bozukluğu, motor bozukluklar, tik bozuklukları, tanımlanmış diğer bir nörogelişimsel bozukluk, tanımlanmamış nörogelişimsel bozukluk